Het label St. Peterburg Classics CuGate bracht een cd uit met drie Sovjet cantaten van Sergej Prokofjev. De composities zijn een indrukwekkend maar tevens angstaanjagend getuigenis van de Sovjet Unie ten tijde van Stalin.

Oorspronkelijke versie

De cd brengt 3 cantaten samen, de cantate “A Spectre is Stalking Europe” voor de 20^ste verjaardag van de Oktober Revolutie op.74, de cantate “Prosper, Our Mighty Country”, voor de 30^ste verjaardag van de Oktober Revolutie op.114 en “A Toast!”, ter ere van Stalins 60^ste verjaardag op.85. Prokofievs drie Sovjet-cantaten zijn hier te horen in hun vorm zoals bedoeld door de componist. Na de ontluistering van Stalins persoonsverheerlijking in 1956, werden de stalinistische delen van de cantaten nl. geknipt en werden nieuwe verzen toegevoegd. Deze opname laat de oorspronkelijke cantate horen zonder deze veranderingen. Alleen in de cantate “Prosper, Onze Mighty Land” is de latere tekst behouden als een soort monument van de culturele en politieke dooi die zich al snel omzette in dertig jaar stagnatie.

Van dooi naar stagnatie

De cd bevat in zekere zin een aanzienlijk deel van de muzikale geschiedenis van het moderne Rusland, de Oktoberrevolutie, het regime en de fundamentele hervormingen van Stalin en de periode van dooi en stagnatie. Het feit dat een dergelijke opname kon worden gemaakt in Rusland is een bewijs van het aanbreken van een nieuw tijdperk, een tijdperk van nuchtere en eerlijke reflectie over de geschiedenis en de zoektocht naar een nieuwe weg. De huidige versies komen van de 24 bit/96 kHz-state-of-the-art opnamen van het St. Petersburg Classics archief. Ze werden zorgvuldig geremastered in de met een prestigieuze Grammy bekroonde studio in Berlijn, gebruik makend van het origineel bronmateriaal.

Ter verheerlijking van het beleid

Tussen de vroege jaren ’20 en de late jaren ’30 werden er in de nieuwe Sovjet Unie nogal wat kolossale werken gecomponeerd ter verheerlijking van het beleid van het regime. De muziek verheerlijkte het proletariaat en het landbouwbeleid (collectieve boerengemeenschappen en staatsboerderijen), Stalins collectivisering en planeconomie, en de nieuwe waarden van de toekomstige tot futuristische Sovjet mens. De gedwongen volksverhuizingen, zuiveringen, goelags en verplichte russificatie kwamen in die composities niet echt ter sprake. Eerdere voorbeelden van dit type indrukwekkende, patriottische cantaten waren bv. “Shock Brigade of the World Proletariat” (1932) van Alexander Krein en “To the Proletariat and Agricultural Symphony” (1923) van Alexander Kastalsky.

Geschiedenis van de Sovjet Unie

De teksten, alle opgenomen in het bijhorend boekje, van de cantate “A Spectre is Stalking Europe” komen uit de geschriften van Marx, Lenin en Stalin. In tien meer dan indrukwekkende en contrasterende delen vertelt ze het verhaal van de bolsjewistische revolutie en de geboorte van de Sovjet-Unie. Ze vertelt over de strijd om het Winterpaleis in 1917, het onnoemelijk leed na 1918 tijdens de gruwelijke burgeroorlog, over Lenins begrafenis in 1924, over de bouw van fabrieken en collectieve boerderijen in de vroege jaren dertig, en over de definitieve consolidering van Stalins controle over het land met zijn nieuwe grondwet van 1936. Begonnen door Prokofiev in 1936 was de indrukwekkende cantate de volgende zomer gereed. Prokofjev verwachtte dat het deel zou uitmaken van de viering van de 20^ste verjaardag van de Oktoberrevolutie, maar als gevolg van het politiek klimaat tegenover kunstenaars in 1937, besloot Prokofjev om zijn veiligheid te garanderen door het werk in te houden. De cantate moest daarom wachten tot mei 1966 voor zijn première, 13 jaar na de dood van Prokofjev.

Extravagant indrukwekkend

De muziek is met name vaak onconventioneel en was niet in overeenstemming met de populistische opdracht van het socialistisch realisme. Zijn extravagante geluidspalet combineert een immens orkest met typisch Russische koren, volksinstrumenten en de geluiden van marcheren, geweervuur en sirenes. Gecomponeerd toen Prokofiev op het hoogtepunt was van zijn kunnen, doorstaat de cantate de gunstige vergelijking met andere meesterwerken zoals Romeo en Julia en Alexander Nevsky, gecomponeerd in dezelfde tijd. Helaas, wordt in tegenstelling tot die andere genoemde meesterwerken, de cantate zelden uitgevoerd.

Immense bezetting

Naast een symfonie orkest in grootste bezetting, voorziet de partituur een heus accordeon orkest (bayan concertinas), een militaire kapel met saxhoorns, extra trompetten, extra hoorns en tenor hoorns, euphonium, tuba’s en een kleine trom, een percussie ensemble met alarm bellen, canon- en geweerschoten, sirene, een massaal 8-stemmig koor, een stem door een megafoon (de stem van Lenin), harpen, toetsinstrumenten met piano en een zee van strijkers.

Zdravitsa (A Toast!)

Prokofjev werd uitgenodigd om Zdravitsa te componeren om Stalins 60ste verjaardag te vieren. De cantate opent met een motief op trompetten, waarna de strijkers een expansieve, vloeiende melodie in do groot spelen. Plotseling komt het koor tussen (zingen luidkeels, zoveel vreugde was er nooit dat het hele dorp er nu vol van is), waarna het tempo van de muziek toeneemt. Snelle staccato secties wisselen af met tragere, vloeiende secties. De cantate eindigt in een stralend do groot, de favoriete toonaard van Prokofiev. De cantate werd in première gespeeld in december 1939 in Moskou, onder leiding van Nikolai Golovanov.