“Leven & Lot”, één van de meesterwerken van de twintigste eeuw, een breed opgezet epos over de Russische Tweede Wereldoorlog, naar het voorbeeld van Tolstojs Oorlog en vrede, is nu voor het eerst in het Nederlands vertaald. 

“Leven & lot”, het inmiddels klassiek geworden meesterwerk van Vasili Grossman (1905-1964), is zelfs in de bewogen geschiedenis van de Sovjetcensuur een uitzonderlijk geval. Het boek staat bekend als roman die werd ‘gearresteerd’, terwijl de auteur ongemoeid werd gelaten. In februari 1961, drie maanden nadat Grossman zijn boek had voorgelegd aan de redactie van het tijdschrift Znamja, verschenen er twee agenten van de KGB aan zijn deur met een huiszoekingsbevel. Vadim Kozjevnikov, de tijdschriftredacteur die had toegezegd Leven & lot in afleveringen te publiceren, was zo geschrokken van wat hij onder ogen kreeg dat hij het manuscript, zonder de auteur op de hoogte te stellen, had doorgestuurd naar de veiligheidsdienst.

Het appartement van de schrijver werd grondig doorzocht en alles wat verband hield met de roman werd in beslag genomen: alle uitgetypte exemplaren, het oorspronkelijke manuscript, de kladversies en de aantekeningen voor het boek. Vervolgens werd Grossman beleefd verzocht de veiligheidsagenten te begeleiden naar de adressen waar zich afschriften bevonden – bij zijn typiste werden behalve haar exemplaar ook het carbonpapier en het typelint dat ze had gebruikt geconfisqueerd – waarna hij weer netjes thuis werd afgezet. De Sovjetstaat had geleerd van de ontluisterende affaire rond Boris Pasternak, wiens Dokter Zjivago triomfen vierde na de publicatie in het buitenland: ze deed er alles aan om Leven & lot op een geruisloze, onberispelijke manier te laten verdwijnen.

Eén van de grote en indrukwekkende romans van de Russische twintigste-eeuwse literatuur. Het boek, dat de toestand in de concentratiekampen en oorlogsscènes als de slag van Stalingrad beschrijft, maar zich, net als Tolstojs ‘Oorlog en vrede’, ook richt op het leven van individuen, is geschreven in de jaren vijftig van de twintigste eeuw De autoriteiten waren doodsbenauwd voor de schok die de roman teweeg zou kunnen brengen: stalinisme en nationaalsocialisme werden door Grossman (1905-1964) op één lijn gesteld. Lang na Grossmans dood dook er een tweede manuscript van het boek op dat naar het Westen werd gesmokkeld. Thans trekt het, zowel in het Westen als in Rusland zelf, een groot aantal lezers. Een fenomenale roman in de Russische klassieke traditie, die bovendien uitstekend is vertaald. Met noten, stamboom, lijst belangrijkste personages, kaarten, nawoord, Grossmans brief aan Chroesjtsjov en verantwoording. Geschikt voor een groot publiek.

Grossman werd geboren in een Joods gezin, maar kreeg geen Joodse opvoeding. In 1917-1918 onderbrak hij zijn schoolperiode en ondersteunde als jonge jongen al actief de Russische revolutie. In de jaren twintig studeerde hij weer aan de Moskouse universiteit en werd vervolgens ingenieur. Vanaf 1936 wijdde Grossman zich, na een aantal succesvolle publicaties, volledig aan de literatuur en werd een succesvol schrijver en lid van de Russische schrijversbond. In 1941 werd hij oorlogscorrespondent van het Rode Leger, voor de legerkrant De Rode Ster. Hij nam onder andere deel aan de slag om Stalingrad, de slag om Berlijn en de bevrijding van Treblinka.

Na de oorlog werd zijn vertrouwen in het Sovjetregime zwaar op de proef gesteld door de vervolging van de Sovjetjoden door Stalin. Zijn kritische houding in deze kwestie leidde ook na Stalins dood tot tegenwerking van het Sovjetregime en hij kreeg nog maar mondjesmaat werken en artikelen gepubliceerd. Grossman stierf in 1964 aan maagkanker, in de veronderstelling dat zijn grote roman ‘Leven en Lot” nooit in druk zou kunnen verschijnen. Een eerste Engelstalige uitgave verscheen in 1980 en in het Russisch pas in 1989. Een fenomenale roman. Niet te missen. Zeker, zeker lezen! En, ontdek ook eens zijn brieven, uitgegeven door Balans.

Vasili Grossman Leven & Lot Uitg. Balans 960 bladz. ISBN 9789460034428