“Bailar Cantando”, muziek bij een “Fiesta Mestiza” in Peru, een nieuwe AliaVox cd van Jordi Savall. Magistraal!

Het schitterend 18de-eeuws manuscript (ca. 1782-1785) werd door Baltasar Jaime Martínez Compañón, de bisschop van Trujillo in Peru, samengesteld als een weergave en een verslag van het leven in zijn bisdom. Het werd geïllustreerd door anonieme kunstenaars en bevat wel 1.411 aquarellen met afbeeldingen van planten en dieren, het Indiase leven, kleding en gebruiken. Daarnaast bevat de codex ook 20 opvallende, gezongen en/of gedanste tonadas, tonadillas en cachua’s.

De muziek was bedoeld om tegelijkertijd gezongen en gedanst te worden (‘bailar cantando’). De twintig muziekstukken uit de “Codex Trujillo del Perú” zijn uitzonderlijk in de geschiedenis van de inheemse muziek van de Nieuwe Wereld. Deze verzameling van tonadas, cachuas, tonadillas, bayles, cachuytas en lanchas biedt een glimp van het repertoire, eigen aan de tradities van het land, zoals aangegeven door de tekst van één van de gezongen cachuas “al uso de nuestra tierra” (“volgens de gewoonten van ons land “), en in het bijzonder de liederen en dansen, begunstigd door de populaire klassen die leefden in het onderkoninkrijk van Peru (“Virreinato del Perú”) aan het eind van de 18de eeuw.

De overgrote meerderheid van de liederen zijn tonadas of chansons. Hoewel de meeste teksten in het Spaans zijn, met de kenmerkende varianten van het Spaans, zoals het gesproken werd door de inheemse Indianen, bevat de collectie ook teksten in Quechua en Mochica, die net als de muziek zelf, een duidelijke relatie vertonen met de inheemse culturen van Indiase en Afrikaanse origine. Al deze elementen verklaren de zeer verscheidene stijlen van deze ‘inheemse liederen’ die hen duidelijk onderscheidden van de muziek van Spanje en van de Nieuwe Wereld. Ze zijn ons overgeleverd dank zij componisten die actief waren aan het hof en in de grote kerken van het onderkoninkrijk van Peru.

Tegen de tijd dat de Spanjaarden met Francisco Pizarro (1532) in Peru aankwamen, was de oorspronkelijke Indiase bevolking al meer dan 2000 jaar getuige van culturen die even rijk waren als die van de Nazca’s, Tiahuanacos, Chimús en Chinchas. Muziekpraktijken in de tweede helft van de 17de eeuw waren daarom het resultaat van een lange dialoog tussen lokale tradities en de waarschijnlijke invloed van en uiteindelijk fusie met, buitenlandse invloeden, of ze nu Iberisch of Afrikaans waren. Hoewel het mogelijk is om bepaalde invloeden op het gebied van harmonie, ritme, melodie en instrumentatie van de Spaanse of Europese muziektradities (vooral die van de muzikanten die de Conquistadores hebben begeleid) te ontdekken, is het repertoire van de “Codex Trujillo”, een perfecte synthese van populaire stijlen, eigen aan de lokale tradities.

Dit wordt bevestigd door de unieke originaliteit van de ‘gezongen dansen’ en de weinige overeenkomsten die ze vertoonden met de Iberische en Zuid-Amerikaanse repertoires uit de 17de- en 18de eeuw. Dit is des te duidelijker wanneer we de 1411 aquarellen in de Codex bekijken, en in het bijzonder, de 36 illustraties van muzikanten met hun instrumenten en kostuums, en de choreografieën van elke dans, die de ware geschiedenis van de volksmuziektradities van koloniaal Peru beschrijven en de ontbrekende schakel onthullen tussen de oude muziek van de Nieuwe Wereld en het traditioneel repertoire.

Zonder de oorspronkelijke betekenis van het woord “mestizo” te willen beperken, werd de selectie als “Fiesta mestiza en el Perú” ondertiteld om de symbiose tussen de lokale en Latijns-Amerikaanse tradities en de invloed van inheemse Indiase volkeren te beklemtonen. In hun denkbeeldige, symbolische viering met deze prachtige muziek, brengen Savall en zijn uitvoerders,  alle schakeringen samen van de verschillende raciale en sociale groepen die zij aan zij leefden in de verbazingwekkend rijke en gelaagde samenleving van het onderkoninkrijk Peru. Deze omvatten de Spanjaarden en Creolen (voornamelijk blanken maar ook Afrikanen geboren in Amerika) aan de top van de sociale ladder, de verschillende inheemse, Indiase gemeenschappen, de mestiezen van gemengde Indiase en blanke, Europese afkomst, of omgekeerd, en de Afrikaanse zwarten die waren aangekomen als slaven, en de mulatten van gemengde witte en zwarte afkomst.

Aanleiding voor de opname was een studie van Adrián Rodríguez van der Spoel. In 2013 ontving Jordi Savall nl. van de musicoloog en musicus van der Spoel, een kopie van zijn onderzoek naar de “Codex Trujillo”. Zijn boek “Bailes, Tonadas & Cachuas La Música del Códice Trujillo del Perú en el Siglo XVIII”, uitgegeven door Deuss muziek in Den Haag in 2013, was nauwgezet en goed gedocumenteerd. Adrián Rodríguez Van der Spoel, geboren in Rosario, Argentinië, kwam daar voor het eerst in contact met traditionele volksmuziek. Later verhuisde hij naar Nederland en studeerde daar aan het Conservatorium van Amsterdam,  compositie en koordirectie bij Daniel Reuss, Daan Manneke, Paul van Nevel en Jos van Veldhoven In 2001 richtte hij “Música Temprana” (foto) op, het schitterend ensemble dat zich toelegt op de interpretatie van de muziek uit de koloniale periode van Latijns-Amerika en Spanje.

De muziek van de “Codex Trujillo”, bewaard dankzij bisschop Baltasar Jaime Martínez Compañón, een illustere vertegenwoordiger van het “verlicht despotisme” dat het bewind van koning Karel III van Spanje kenmerkte, vormt een prachtig voorbeeld van de artistieke en menselijke kracht van een volk dat, ondanks meedogenloze koloniale uitbuiting en eeuwen van onnoemelijk lijden, hun waardigheid en hoop probeerde te redden door de vreugde van muziek en dans. De onuitputtelijke energie en exotische charme van de ritmen en eeuwenoude melodieën in ‘Fiesta mestiza en el Perú’ waren het onweerlegbaar bewijs dat de creatieve impuls van gewone mensen om prachtige muziek te produceren, nooit mislukt. Muziek waarvan de schoonheid, emotie en vreugde ons blijven aanspreken met alle vitaliteit en poëzie van het levend en levendig moment, zeker wanneer ze uitgevoerd wordt door Hesperion XXI, La Capella Real de Catalunya en het Tembembe Ensamble e Continuo o.l.v. Jordi Savall. Mag u voor geen geld ter wereld missen! Magistraal!!!

Bailar Cantando Fiesta Mestiza en el Peru Codex Trujillo ca. 1780 Hesperion XXI La Capella Real de Catalunya Tembembe Ensamblee  Continuo Jordi Savall cd Alia Vox AVSA9927