Het leesboek “Literaturland Hessen” verzamelt literaire teksten uit bijna duizend jaar literatuurgeschiedenis, teksten van Hessische auteurs, die ontstaan zijn in Hessen of over Hessen gaan. Het spectrum varieert van de Minnezangers en de Lutherse humanisten tot schrijvers van vandaag, “Der literarische Rheingau”, een literaire reisgids, relateert de schoonheid van de Rheingau aan de schatten van de literatuur en traceert de voetsporen van de dichters.
Frankfurt am Main, Wiesbaden, Kassel, Darmstadt, Marburg, Gießen, Fulda en Wetzlar, het zijn maar enkele van de vele mooie, tot de verbeelding sprekende steden van de Duitse deelstaat Hessen, ooit de Pruisische provincie Hessen-Nassau en de landgraafschappen Hessen-Darmstadt en Hessen-Kassel, en ooit de plaats van de verkiezing en de kroning van de Duitse koningen (keurvorstendom Mainz). Hessen is het heel aantrekkelijk, Duits literatuurland, de druiven Riesling, Müller-Thurgau en Grauburgunder zorgen daarbij langs de Hessische Bergstraße, voor van de beste, Duitse, witte wijn.
Grote Hessische schrijvers als Grimmelshausen, Lichtenberg, Büchner, de gebroeders Grimm, de Brentano’s, de “Struwwelpeter” auteur, Heinrich Hoffmann, en natuurlijk Goethe, behoren reeds lang tot de wereldliteratuur. Maar, niet minder levendig en bijna net zo belangrijk, zijn de schrijvers en schrijfsters die het literair leven van de laatste decennia in Hessen hebben gevormd en nog steeds bepalen, Christine Brückner, Eva Demski, Wilhelm Genazino, Robert Gernhardt, Peter Härtling, Martin Mosebach, Gudrun Pausewang of Gabriele Wohmann. De band “Literaturland Hessen” documenteert het leven en werk van beroemde en minder beroemde auteurs van de 13de eeuw tot heden. Heiner Boehncke en Hans Sarkowicz traden in hun literaire en biografische voetsporen, om in romans, kortverhalen, toneelstukken en gedichten, Hessische mensen, steden en landschappen terug te vinden. Niet in het minst, is het boek ook een gids om huizen van dichters en schrijvers, gedenkplaatsen, bibliotheken en archieven in Hessen te bezoeken.
De teksten zijn thematisch gerangschikt maar die ordening volgt ook de historische lijnen. Goethe, Grimm, Grimmelshausen, Bettine von Arnim of Büchner bv. krijgen uiteraard veel ruimte en aandacht, maar er zijn ook verrassingen. Bettine’s dochter Maximiliane von Arnim, komt aan het woord in “Ach Rödelheim, du Juwel”, Wilhelm Grimm schrijft aan zijn jongere broer Ludwig Emil (die schilder en graveur werd), en roept hem in zijn “Brüderliche Ratschläge”, streng maar liefdevol ter verantwoording, Herbert Heckmann, die professor was aan de Hochschule für Gestaltung Offenbach am Main. rapporteert in “Goethe auf der Wolke” over Goethe, die vanuit de hemel verbaasd is over de vieringen van zijn 250ste verjaardag, en Grimmelshausen draagt met ‘Wunderbarlichen Vogelnest’, iets bij uit het negende boek van zijn schelmenroman, “Der Abentheuerliche Simplicissimus” (1669).
U ontmoet Minnezangers in het zuidelijk punt van Hessen, Neckarsteinach en de compleet onbekende Friedrich Moritz von Wagemann, die als censor, Büchners ‘Hessische Landbote’ als gevaarlijk beschouwde, hoewel gerespecteerde burgers van Frankfurt in 1832 protesteerden tegen de beperking van de persvrijheid. Lang vergeten personen zoals de arts en schrijver, Adam Karillon (1853-1938), en de journalist en schrijver, Alfons Paquet (1881-1944), worden herontdekt en er zijn teksten van bekende hedendaagse, Hessische auteurs zoals Andreas Maier (°1967) uit Bad Nauheim, Horst Bingel (1933-2008) uit de Hansestadt Korbach of Matthias Altenburg (“Jan Seghers”) (°1958) uit Fulda opgenomen. In het boek leest u zowel satire als legende, minnelied als spotgedicht, brieven en reisverslagen, kortverhalen en wat langere teksten met een romantisch of klassiek geluid, zowel triviaal als subliem.
“Als u de Rheingau wil verkennen”, zo lezen we, “zijn er twee soorten uitstapjes uit te kiezen. Het ene loopt door de wijngaarden en charmante kleine stadjes naar kastelen, kloosters en kerken langs de Rijn, het andere voert door de mooiste en meest duurzame teksten van Goethe, Bettine en Clemens Brentano, Heine, Eva Demski en Robert Gernhardt”. Dit boek is een dubbele reisgids van een grandioos cultureel landschap dat in een beheersbare ruimte, een fascinerende topografische rijkdom en een schat aan beroemde attracties heeft. De bijzondere geest van het landschap, de wijn, heuvels en kastelen, samen met de sierlijke Rijn, werden enthousiast beschreven in talloze gedichten, romans en brieven. U ontmoet Clemens Brentano in het Ostein’schen Park, Goethe voor het Brentanohaus in Winkel, Freiligrath in Assmannshausen (Rüdesheim) of Thomas Mann aan de Rheinuferpromenade in Eltville. Heerlijke Rijnromantiek doorheen het Rheingaulandschaft. Christian Seeling zorgde voor de haast ontroerend mooie foto’s.
Het boek gidst u o.a. van Hochheim naar Koningin Victoria in Weinberg, de Sankt-Rochus-Kapelle nabij Bingen, de Gutenberg-Gedenkstätte in de Kurfürstlichen Burg van Eltville, het Brentanohaus en het graf van Karoline von Günderrodes in Winkel, het Schloss van Geisenheim en het Schloss van Johannisberg, de Longfellow-Brunnen, de Brömserburg, het schrijn van Hildegard en het Ostein’schen Park in Rüdesheim.
Na de voorstelling van de “Literaturstadt Frankfurt”, reist u “Mit Goethe durch Hessen” en gaat u “Von Residenz zu Residenz”, naar Kassel, Arolsen, Darmstadt en Homburg. Vervolgens gaat het over de “Grimm-Heimat Hessen” en maakt u een historische reis “Von den Minnesängern bis Grimmelhausen”. In het hoofdstuk “Kreuz und quer durch Hessens Mitte” bezoekt u de plaatsen Offenbach, Hanau, Gelnhausen, Fulda, Bad Hersfeld, Schlitz, Witzenhausen, Gudensberg, Marburg, Lindheim, Friedberg, Giessen, Wetzlar, Friedelhausen en Rheingau, en met als titel “Grosse Welt reist ins Bad”, leest u o.a. “An den Mineralquellen in Niederselters und im Taunus” van Johann Conrad Friederich, “Am Spieltisch in Wiesbaden “ van Multatuli en “Inspirationen in Biebrich” van Richard Wagner. Ten slotte volgt u “Die Spuren der Romantiker” en leest u over “Georg Büchner und der Vormärz” in Hessen. Finaal belandt u met als titel “Ein rechtes Paradies” (o.a. twee teksten van Lichtenberg), in “Hessens sonniger Süden”.
In het hoofdstuk “Paradies Rheingau” gaat het over het Schloss Johannisberg en de abdij Sint Hildegard, in “Goethe im Rheingau” gaat het o.a. over de Sint Rochuskappel, Winkel en Schloss Vollrads, en in het hoofdtuk “Die Erfindung einer Landschaft: Der romantische Rhein” ontmoet u Heine en Castelli en ontdekt u Geisenheim, Bingen en Burg Rheinstein. Onder de titel “Mit Kreuz und Schwert. Religion und Politik im Rheingau” bezoekt u het Klooster Eberbach, Brömserburg, Hotel Krone in Assmansshausen, Koningin Victoria in Hochheim en het Niederwalddenkmal. “Der Rheingau in der Literatur des 20. Jahrhunderts” gaat over Eltville, de villa Englerth en Thomas Manns “Felix Krull” en de Villa Hagedorn van Hermann Hagedorn. “Der Rhein als Versprechen” behandelt Alfons Paquet en in “Ein Jahrhundert Leben” leest u over Tatiana Fürstin von Metternich-wenneburg en Schloss Königswart nabij Egger. “Germanias wahre Schätze” gaat over Robert Kernhardt en de satirische tijdschriften “Pardon” en “Titanic”, en de “Neue Frankfurter Schule”, en het hoofdstuk “Der Reiz der Drosselgasse” gaat over Eva Demski. Ten slotte schrijft Michael Herrmann over het Rheingau Musik Festival en het Rheingau Literatur Festival. Een prachtboek!
Heiner Boehncke is hoogleraar algemene en vergelijkende literatuur aan de Goethe-universiteit in Frankfurt am Main. Hij is artistiek directeur van het Rheingau Literatuurfestival, bestuurslid van de in 1985 opgerichte “Romanfabrik” in Frankfurt, en hij publiceerde een reeks boeken over de geschiedenis, literatuur en cultuur van Hessen, meestal samen met Hans Sarkowicz. Onlangs trokken beiden de aandacht met de uitgave van “Briefe eines Reisenden Franzosen über Deutschland. An seinen Bruder zu Paris” van Johann Kaspar Riesbeck (1754-1786).
Hans Sarkowicz is hoofd van de afdeling literatuur en Hoorspelen van de Hessischer Rundfunk (hr2-kultur). Samen hebben ze het tot vandaag nog zeer levendig, tweejaarlijks literatuurfestival, “Literaturland Hessen” opgericht.
Christian Seeling, geb. 1976 in Erfurt, studeerde visuele communicatie aan de Bauhaus Universiteit in Weimar en is reeds 20 jaar freelance fotograaf met een breed scala aan fotografische en filmische gebieden.
Heiner Boehncke/Hans Sarkowicz “Literaturland Hessen, Das Lesebuch”, 504 bladz. Duits uitg. Waldemar Kramer/Imprint van Verlagshaus Römerweg ISBN 978-3-7374-459-4
Heiner Boehncke &Hans Sarkowicz, Fotografien von Christian Seeling Der literarische Rheingau: Wanderungen durch eine poetische Landschaft 207 bladz. Duits geïllustreerd uitg. Waldemar Kramer/Imprint van Verlagshaus Römerweg ISBN 978-3-7374-0470-9