Accentus heeft twee sensationele producties gecombineerd in een dubbele dvd. Op de ene dvd is er de zeer inzichtelijke en opwindende filmdocumentaire “Unanswered Ives”, die zowel het ongewoon leven van deze componist als de oorsprong van Ives ‘eigenaardige muzikale persoonlijke stijl onderzoekt, en op de andere dvd is er het muzikaal spektakel te zien en te horen, nl. de poging om Charles Ives ‘Universe Symphony’ vervolledigd uit te voeren. Heel, heel bijzonder!
Charles Ives (1875-1954) lag zonder twijfel aan de basis van de moderne Amerikaanse muziek. Componisten van Copland tot Bernstein en John Adams zagen of zien hun muzikale stamvader in hem. De componist liet dit werk, dat de kosmos in muziek zou repliceren, achter als een fragment van immense proporties. Voor een uitvoering op basis van Ives ‘sjablonen zouden 4250 muzikanten nodig zijn. Daarom werd het werk lange tijd beschouwd als onuitvoerbaar en louter beschouwd als “theoretische muziek”. Op de Ruhrtriennale 2018 werd echter een uitvoering uitgeprobeerd door Christoph Marthaler, Titus Engel en Anna Viebrock, waarbij men ook andere stukken uit het oeuvre van Ives verwerkte.
Het werk werd opgesplitst in twee delen, de prelude voor slagwerk staat aan het begin van de dvd, de twee delen voor orkest volgen later. Er zijn ook verschillende andere werken zoals het tweede deel van de 4de symfonie uit 1916, Gong on the Hook & Ladder, Unanswered Question, Ouverture & March 1776, de kwarttoonstukken voor 2 piano’s en een liederen met piano of orkest. Muzikaal, scenisch en technisch van hoog niveau.
De datum van de “Universe Symphony” is onbekend, maar Ives heeft er waarschijnlijk tussen 1911 en 1928 periodiek aan gewerkt. Het was bedoeld als ruimtelijke compositie voor twee of meer orkesten in drie delen:
“Past: Formation of the waters and mountains”
“Present: Earth, evolution in nature and humanity”
“Future: Heaven, the rise of all to the Spiritual”.
Ives bedacht het idee in de herfst van 1915 terwijl hij in het Adirondackgebergte (foto’s) verbleef, een bergketen in het noordoosten van de staat New York, bekend van het meer, Lake Placid. Hij liet het werk weliswaar liggen tot 1923, toen hij er opnieuw begon aan te werken. Hoewel hij er vele jaren aan heeft besteed, ontbreken veel van de schetsen. In de jaren ‘90 werden er drie afzonderlijke uitvoeringen samengesteld, waaronder een versie van David Gray Porter (1993, sectie A plus de Coda en alleen een deel van een eerste Prelude), Larry Austin (1994) en Johnny Reinhard (1996).
David Gray Porter (° 1953) is musicoloog, opnametechnicus en componist. Hij is Bachelor of Music in Music Performance, California State University, Fullerton, 1975 en Master of Arts in Music, California State University, Fullerton, 1980. Hij is sinds 1975 redacteur van de Charles Ives Society, New Haven, was van 1980 tot 1992, opnametechnicus van het Grove Shakespeare Festival, Garden Grove, Californië, muziekprogrammeur Station KPFK-FM, North Hollywood, 1981-1994, en sinds 1983, Freelance opnametechnicus in Los Angeles en Orange. Hij was tussen 1974-1979, Associate director en performer bij het Direct Image Ensemble, Fullerton, en in 1981-1982, performer bij de Readymade improvisatiegroep,
Larry Don Austin (1930-2018) was een Amerikaanse componist die bekend stond om zijn elektronische muziek en computermuziekwerken. Hij was medeoprichter en redacteur van het avant-garde muziektijdschrift “Source: Music of the Avant Garde”. Austin was van 1990–1994 voorzitter van de International Computer Music Association (ICMA) en was van 1984–88 en van 1990–98 lid van de raad van bestuur van de ICMA.
Johnny Reinhard (° 1956), een microtonale componist, fagottist, auteur en dirigent, groeide op in de Midwood-sectie van Brooklyn. Hij ging naar de John Dewey High School en behaalde een Bachelor of Music-graad aan de North Carolina School of the Arts in Winston-Salem, North Carolina. Hij behaalde een Masters of Music-diploma aan de Manhattan School of Music en kreeg een fellowship in etnomusicologie aan de Columbia University. Reinhard gaf later les aan de New York University. Hij gebruikt veel avant-garde technieken in zijn fagotperformances zoals glissando en multiphonics, en gebruikt alleen intonatie en andere microtonale stemsystemen. Bekende composities van Reinhard zijn onder meer “Dune” (1990), “Cosmic rays” (1995), “Middle-Earth” (1999), “Talibanned Buddhas” (2000) en “Semantics of tone” (2007). Hij is lid van Trio on the Cuff, vanaf 2005 de enige fagot (Reinhard), didgeridoo (Ulrich Krieger) en diverse percussie (Yoshiaki Ochi) trio. Hij reconstrueerde en speelde Charles Ives “Universe symfonie” in 1996.
“Universe” is een complex werk. Volgens aantekeningen bij een schets van de Universe Symphony, streefde Ives ernaar om de schepping, het mysterieus begin van alle dingen die God en de mens kennen, te schilderen, om met tonale indrukken de uitgestrektheid, de evolutie van alle leven te traceren in de natuur, van de mensheid van de grote wortels van het leven tot de spirituele eeuwigheden, van het grote onbekende tot het grote onbekende. Ives zag zijn werk uitgevoerd door meerdere orkesten in valleien, op hellingen en bergen, waarbij de muziek “de eeuwige puls” nabootste … de planetaire beweging van de aarde … de stijgende lijnen van bergen en kliffen … diepe ravijnen, scherpe gekartelde rotswanden. Veel pagina’s ontbreken echter of zijn nooit geschreven.
Het eerste deel (“Sectie A”) is afgeleid van een schets uit 1915 voor een stuk genaamd “De aarde en de hemelen” of “De aarde en het firmament”, waarbij een groep instrumenten de aarde vertegenwoordigt en een andere groep de hemelen. Percussie-instrumenten die de eeuwige puls van het universum vertegenwoordigen lag aan beide ten grondslag. Dit is het meest complete fragment van het stuk, samen met een Coda voor de volledige beweging, geschreven in een vergelijkbare stijl die dezelfde vier hoofdthema’s van de aarde deelt van sectie A. Het hoofdthema van de hemel is het enige thema gebouwd op een citaat, nl. de lofzang of hymne, “Bethany” (“Nearer My God to Thee”), dezelfde lofzangmelodie die werd gebruikt als basis voor de finale van zijn vierde symfonie. Er zouden ook drie preludes zijn voor de symfonie, maar die werden nooit voltooid. De meest complete is de eerste Prelude, maar ook deze is niet afgemaakt en bestaat enkel in de vorm van een schets met enkele muzikale voorbeelden.
“In case I don’t get to finishing this, somebody might like to try to work out the idea, and the sketch that I’ve already done would make more sense to anybody looking at it with this explanation.” (Charles Ives)
Geïnspireerd door deze verleidelijke woorden ontwikkelden regisseur Christoph Marthaler, dirigent Titus Engel en toneelontwerper Anna Viebrock nu hun eigen, zeer individuele kijk op de Universe Symphony, het onvoltooid project van de Amerikaanse componist Charles Ives, en één van de grote utopische werken van de 20ste eeuw. Het is utopisch omdat Charles Ives het opvatte als een sonische gebeurtenis die alle klassieke vormen van uitvoering zou doen ontploffen. Het is ook utopisch omdat hij het nooit heeft afgemaakt. 
Het is een onafgewerkt allegaartje, bestaande uit aantekeningen, bladen met schetsen en bladzijden met partituren. Christoph Marthaler, Titus Engel en Anna Viebrock (foto) gebruikten alleen delen van het werk die feitelijk zijn gecomponeerd en creëren een schilderachtige en muzikale omgeving in de Jahrhunderthalle Bochum waarin de instrumentale solisten, samen met de Bochumer Symphoniker en een ensemble bestaande uit acteurs, dansers en zangers, terugkijken op een verre toekomst op ons leven van vandaag en fantaseren over een toekomst uit het heden. 
Andere composities van Charles Ives, onafhankelijk van de Universe Symphony, vullen de lacunes binnen het onvolledig universum in. Het artistieke team onderzoekt een muzikaal Gesamtwerk, aangevuld met een schilderachtige en visuele spanning tussen hedendaagse ervaringen, variërend van verlies tot uitvinding. De toneelproductie Universe, Incomplete of the Ruhrtriennale 2018, gebaseerd op het muziekwerk dat oorspronkelijk bedoeld was voor 4250 muzikanten, bevat elementen en muziek uit het hele oeuvre van Charles Ives.
De productie (“A stage production from the Ruhrtriennale, 2018”) in een regie van Michael Beyer, wordt aangevuld met de heel interessante documentaire “The Unanswered Ives” van regisseur, Anne-Kathrin Peitz en producer, Paul Smaczny, die de kijker meeneemt naar de geboorteplaats van de componist in Danbury, Connecticut en het erfgoed van Ives in New England weergeeft. Gepresenteerd als een collage, onthult de film een man die zijn tijd ver vooruit was – een eenzame radicaal in muziek en pionier in polytonale harmonie en polyritmiek die kon putten uit de rijke traditie van Amerikaanse muziek. “The Unanswered Ives” heeft de Czech Crystal gewonnen als “Best Documentary” op het Golden Prague International Television Festival 2019.
De Zwitserse dirigent Titus Engel (°1977) (foto) werkt met tal van orkesten en verschillende operahuizen, gespecialiseerd in moderne en hedendaagse muziek. De toneelontwerper en hoogleraar podiumontwerp aan de Weense Academie voor Schone Kunsten, Anna Viebrock, is al 30 jaar de nauwste artistieke medewerker van Christoph Marthaler. Sinds 2002 realiseert ze muziektheaterprojecten en stelt ze eigen installaties tentoon.
Cast
Director/Regie : Christoph Marthaler (foto)
Musical direction : Titus Engel
Stage Design : Anna Viebrock Thilo Albers
Co-Regie : Joachim Rathke
Co-Costume : Charlotte Pistorius
Light Design : Phoenix (Andreas Hofer)
Dramaturgie : Malte Ubenauf
Arrangementen : Tobias Schwencke
Orkest : Bochumer Symphoniker
Rhetoric Project : Schlagquartett Köln
“Tegenover de onredelijke eisen en de waanzin van realiteit, plaatst Marthaler muzikaliteit, subtiliteit en vreemde poëzie, voorbij hoop, los van tijd en tegelijkertijd een meesterwerk van timing. Een unieke prestatie, de Ruhrtriennale is uitgevonden voor dergelijke creaties”, schreef Deutschlandfunk. Effectief, een patchwork van ideeën, een collage van de meest uiteenlopende scènes, vormen een bizar doch caleidoscopisch geheel met geraffineerde, melancholische humor en tal van muzikale hoogtepunten. De teksten, veelal van Ives zelf, John Greenleaf Whittier n John Keats, kan u volgen in het bijbehorend boekje. Niet te missen!
Picture Format: 16:9 NTSC
Sound Formats: PCM Stereo, Dolby Digital 5.1, DTS 5.1
Running Time: 183:13 (Performance: 129:55; Documentary: 53:18)
Charles Ives Incomplete Universe Christoph Marthaler Titus Engel Anna Viebrock The Unanswered Ives A Documentary by Anne-Kathrin Peitz 2 dvd accentus music ACC20434