De Saturnaliën of het jaarlijkse feest van de Saturnalia op 17 december, was een Romeins winterfeest. Zoals de naam al aanduidt, was het verbonden met de god Saturnus, de vader van Jupiter. Een belangrijk onderdeel van dit feest waren cadeautjes die men elkaar gaf en dat was het onderwerp van 2 bundels gedichten van de Romeinse schrijver, Marcus Valerius Martialis (ca. 40-104).
Het is als het ware een tableau-vivant van de Romeinse wereld in feeststemming. Traditioneel werden er kaarsen en aarden maskers of poppen gegeven. In honderden epigrammen krijgt de lezer beelden van etenswaren en drankjes, gebruiksvoorwerpen en kleding, ijzerwaren en slaven. Het kan niet gewoon genoeg, lijkt het soms, met verzen over een pennendoos of een waslichtje. En het kan ook weer niet gek genoeg, denk je op andere momenten, bijvoorbeeld bij gedichten over peperduur meubilair of een complete set jonge komedieacteurs.
Martialis’ eerste werk, Liber spectaculorum, zou geschreven zijn in opdracht van keizer Vespasianus, ter gelegenheid van de aanvang in het jaar 72 van het Colosseum in Rome. In 84 verschenen zijn twee bundels, “Xenia” en “Apophoreta”. Wie deze openslaat, leest een imposante en fascinerende reeks epigrammen over een uitgebreid luxe diner met een lange reeks voorgerechten en amuses, (tijdens de maaltijd werden de slaven voor één keer bediend door hun heren), gevogelte, vis en wild, en na de maaltijd, nog een drinkgelag.
“In deze twee bundels toont Martialis een breed, saturnalisch panorama van feestelijke, grappige en gewone voorwerpen, dieren en mensen”, zo schrijft Vincent Hunink. “Een soort tableau vivant van de Romeinse wereld in feeststemming”, zo vervolgt hij, “een geschreven weerslag van het winterfeest waarin men het hele jaar kan bladeren om de december-sfeer weer op te snuiven. De beschreven onderdelen omvatten de grootst mogelijke variëteit, van lekker en duur tot vies en goedkoop, van exorbitant en imposant tot suf en belachelijk. En ja, van saai en afstotelijk tot geil en opwindend, want wie goed zoekt vindt hier wel degelijk ook wat typische Martialis verzen met een erotische of seksueel geladen inhoud.”
“De aangesprokene”, zo lezen we verder, “is meestal de denkbeeldige ontvanger van het geschenk, maar ook hier zijn variaties mogelijk. De dichter wendt zich bijvoorbeeld een enkele keer tot de Muzen of Saturnus, of tot de Romeinen als geheel, of hij spreekt het weg te geven voorwerp zelf aan. Ook een gedicht dat rechtstreeks gericht is aan Caesar ontbreekt niet. De meeste gedichten gaan over geschenken en beschrijven dan als vanzelf iets van hun eigenschappen. Maar ook daarin zijn allerlei schakeringen mogelijk. Het gedicht kan lovend of kritisch zijn, plagerig of vriendelijk, het kan levenloze geschenken of dieren voorzien van menselijke emoties, of eigenlijk juist meer zeggen over de ontvanger of de intenties van de gever.”
Deze uitgave bestaat uit 2 delen, Deel I: Aan tafel Eten en drinken (boek 13), en Deel II: Om mee te nemen, Presentjes voor thuis (boek 14). Dompelen je onder in de meest fysieke aspecten van de werkelijke, tastbare wereld van de Romeinse cultuur. Het wordt in het gezelschap van drinkebroers, hoeren, vrekken, pedofielen, intriganten, armoedzaaiers, hoerenlopers, grijsaards en homo’s uit de 1ste eeuw na Chr., een indringende leeservaring. Deze fraai vormgegeven en door Jona Lendering geïllustreerde bundel is dan ook een perfect geschenk voor de liefhebber van de klassieke wereld. Warm aanbevolen.
De vertaler, Vincent Hunink (°1962), is verbonden als latinist aan de Radboud Universiteit Nijmegen (Radboud Institute for Cultural and Historical Studies en Departement Geschiedenis, Kunstgeschiedenis en Oudheid). Eerder was hij o.a. docent Latijn aan de Universiteit van Leiden. Na een studie klassieke talen promoveerde Hunink in 1992 op een commentaar op het derde boek van de Pharsalia van de Romeinse dichter Lucanus. Zijn onderzoek richt zich op onder andere de Latijnse auteurs Lucanus, Apuleius, Tertullianus en Augustinus.Tevens is hij redactielid van onder meer Hermeneus (het tijdschrift van het Nederlands Klassiek Verbond). Hunink is vooral bekend van een inmiddels onafzienbare reeks vertalingen uit het Latijn, waarvoor hij in 2006 werd onderscheiden met de Oikos publieksprijs en in 2011 met een vertaalprijs van het Nederlands Letterenfonds.
De illustrator, Jona Lendering (°1964) is historicus, reisleider, journalist, blogger en webmaster (Livius.org), die vooral actief is op het gebied van wetenschapscommunicatie over de Oudheid. Hij studeerde aan de Rijksuniversiteit Leiden en de Vrije Universiteit Amsterdam en is de auteur van diverse, bijzondere boeken over de Oudheid.
Martialis Feest in het oude Rome Geschenken voor de Saturnaliën 208 bladz. geïllustreerd uitg. Noordboek ISBN 9789056156633
Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.
Michel Dutrieue.
