In de laatste jaren van zijn leven woonde Rainer Maria Rilke (1875-1926) in het kasteel van de Zwitserse industrieel Werner Reinhart in Muzot in Zwitserland. Na de Eerste Wereldoorlog en een lange periode van omzwervingen hervond hij daar de inspiratie om de “Duineser Elegien” af te maken, waaraan hij in 1912 begonnen was. In februari 1922, schreef hij in dezelfde golf van bezieling in vier dagen tijd, de eerste cyclus van 26 sonnetten aan Orpheus, gevolgd door een tweede cyclus van 29 sonnetten, geschreven in acht dagen.
“Tonight in China let me think of one
Who through ten years of silence worked and waited,
Until in Muzot all his powers spoke,
And everything was given once for all.
And with the gratitude of the Completed
He went out in the winter night to stroke
That little tower like a great old animal”
(uit “Sonnets from China” (1936) van W.H. Auden (1907-1973), geïnspireerd door Rilke in Muzot).
Rainer Maria Rilke boog zich over thema’s als liefde, kunst, religie, reizen en ontheemd zijn. De dichter zag vooral in de kunst een grote troost, en hij wist bv. aan degenen aan wie hij zijn brieven schreef, aan vrienden en vriendinnen en aan mensen die advies bij hem zochten, nieuwe moed te geven. “Die Sonette an Orpheus” (1922) volgden op de gedichtenbundels, “Das Stunden-Buch” (1899-1903), “Das Buch der Bilder” (1902-1906), “Neue Gedichte” (1907), “Das Marien-Leben” (1912) en “Duineser Elegien” (1912/1922).
Door middel van gevoelige zintuiglijke waarneming, het ‘Schauen’, probeerde Rilke de essentie van ‘de dingen’ te doorgronden. Dingen die ervaringen dragen en uitlokken zette hij o.a. door middel van talloze vergelijkingen en metaforen, om in nieuwe poëtische taal. En ‘dingen’ vatte hij breed op: de gedichten waren geïnspireerd door (Bijbelse) geschiedenis, mythologie, schilderijen, mensen, steden, dieren en natuur. In zijn laat werk (1912-1922) gaf Rilke poëtisch vorm aan zijn bevestiging van het leven in de cycli “Duineser Elegien” en “Die Sonette an Orpheus”, en verwees hij naar het hele, leven-en-dood-omarmend bestaan.
“Die Sonette an Orpheus”, naar de mythe van Orpheus, de zanger met de lier, als symbool voor de niet te scheiden domeinen van leven en dood, van liefde en pijn, van stilte en beweging, zijn een lofzang op het leven, op de taal en op het sonnet, waarbij Rilke op meesterlijke wijze, die dichtvorm eerde in ritme en rijm en haar tegelijkertijd voorzag van een nieuwe en vrije dynamiek.
Rilke dichtte zijn Sonnetten ter gedachtenis aan de danseres, Wera Ouckama Knoop (foto), de dochter van de Duitse schrijver, Gerhard Ouckama Knoop (1861-1913) en Gertrud Roth (1869-1967), vrienden van hem. Vera overleed op 19-jarige leeftijd aan een ongeneeslijke ziekte. De aantekeningen die haar moeder daarbij schreef en die Rilke mocht lezen, zetten hem er toe aan om het thema van “Der Tod und das Mädchen” in sonnetten, “Geschrieben als eind Grab-Mal für Wera Ouckama Knoop”. te verwerken.
“O komm und geh. Du, fast noch Kind, ergänze / für einen Augenblick die Tanzfigur / zum reinen Sternbild einer jener Tänze, / darin wir die dumpf ordnende Natur / vergänglich übertreffen.“ (Rilke, “für Wera Ouckama Knoop”).
“Die Sonette an Orpheus, vertaald (links in het Duits, op de tegenover liggende pagina, de Nederlandse vertaling) en van een bijzonder interessant nawoord en verrijkende aantekeningen voorzien door Gerard Kessels, bevat de chronologische index van zowel de Duitse gedichten als de Nederlandse gedichten. Een heel deskundige uitgave.
Gerard Kessels (1951), die Das Stundenbuch, Die Neue Gedichte en Das Buch der Bilder van Rilke al vertaalde, kiest in zijn vertaling van “Die Sonette an Orpheus” voor het zoveel mogelijk gestand doen van klank, ritme en rijm, maar wil in taal en woordkeuze de sonnetten, bijna honderd jaar na Rilke’s dood, ook een nieuw en eigentijds leven inblazen.
Rainer Maria Rilke De sonnetten aan Orpheus Die Sonette an Orpheus 159 bladz. uitg. Ijzer ISBN 9789086843114