In de Bijbel staan tal van fascinerende verhalen. Maar, wat was eigenlijk het geheim van de schrijvers van die verhalen en wat zat er bij wijze van spreken in hun gereedschapskist, toen zij hun verhalen opschreven? In dit boek van de hand van een Bijbelkenner bij uitstek, staan twee vragen centraal. Waarom hadden de Bijbelschrijvers een voorkeur voor de verhaalvorm om hun lezers van hun ideeën te overtuigen en welke stijlmiddelen gebruikten ze daartoe?
De Bijbel is het belangrijkste boek van de westerse cultuur. Voor gelovigen is het dé autoriteit die laat zien hoe te leven, voor niet-gelovigen is het één van de grote werken uit de wereldliteratuur. De verzameling teksten/verhalen waaruit de Bijbel bestaat, maakt deel uit van onze geschiedenis en identiteit en is op unieke wijze verweven met taal en denken. Al eeuwenlang is de Bijbel het door mensen opgeschreven, gekopieerd en vertaald woord van God, een uiting van identiteiten en overtuigingen, maar ook een bron van verzet, verdeeldheid en geweld.
In zijn boek heeft Klaas Smelik het over verhalende teksten uit de Hebreeuwse Bijbel (Tenach of Oude Testament). In de Bijbel komen bv. veel parabels voor, metaforische verhalen, die d.m.v. een gelijkenis, een vergelijking, een naamsverwisseling en beeldspraak, een moreel idee aanschouwelijk maakten, waarbij een woord met meerdere connotaties of contextueel gebonden gevoelswaarden, overeen kwam met een ander begrip als overdracht van een betekenis. Het Nieuwe Testament bv. bevat zo’n veertig gelijkenissen of parabels op naam van Jezus, alle in de synoptische evangeliën.
De parabels van Jezus stonden in de traditie van de joodse mashal of spreekwoorden. Het spreken in de vorm van een gelijkenis was en is een joodse wijze van interpretatie, van het aanschouwelijk maken en verklaren van waarheden. Het Hebreeuws woord mashal slaat op alle vormen van overdrachtelijke gezegden, spreuken, symbolen, vergelijkingen en allegorieën, op iets wat in één geval geldt, maar op meerdere situaties toepasbaar is. “In de rabbijnse parabels werd en wordt bv. een verhaal over een koning en zijn onderdanen vaak verteld om iets over de relatie tussen God en de mensen duidelijk te maken”, schrijft Smelik.
In het Oude Testament staat ook veel poëzie, niet alleen in de specifiek poëtische boeken Job, Psalmen, Spreuken, Hooglied en Klaagliederen, maar ook de profeten Jesaja, Jeremia, Ezechiël en de twaalf kleine profeten, gaven hun boodschap vaak geheel of gedeeltelijk in dichtvorm door. Zelfs de boeken die voornamelijk proza bevatten, bv. wetsteksten en vertellingen, hebben toch nog gedeelten met poëzie.
In de eerste vijf hoofdstukken heeft de auteur het over de voorkeur die de Bijbelschrijvers hadden voor verhalen met een verborgen boodschap. Hij verkent hun verschillende verhaaltechnieken met o.a. teksten uit het Oude Nabije Oosten als voorbeelden, en achterhaalt de opbouw van de verhalen met aandacht voor de vertaalmethode van Martin Buber (foto) en Franz Rosenzweig (1886-1929) (foto), die samen aan een nieuwe vertaling van de Thora vanuit het Hebreeuws in het Duits werkten.
Hierna is de stijl van de Bijbelschrijvers aan de orde en wijst de auteur op het belang en de rol van de eigen interpretatie door de lezer, de speciale functie van dialogen met verschillende rollen van de personages, en heeft hij bijzondere aandacht voor de rol van God in de Bijbelverhalen. In het vijfde hoofdstuk heeft Klaas Smelik het over de dubbele bodem om de dieperliggende betekenis van de verhalen te kunnen begrijpen.
In de daaropvolgende drie hoofdstukken gaat het over het “gereedschap” waarmee de Bijbelschrijvers de spanning in hun verhalen opvoerden, over hun gebruik van profetieën en orakels om de betekenis duidelijk te maken, en over het onderling verloop van regelmatig terugkerende scènes, bv. de roeping van de profeet en de bijzondere geboorte van een belangrijk personage (sic). Ten slotte bespreekt Klaas Smelik de verschillende soorten verhalen of genres, raadsels, fabels, dromen, wonderverhalen, horrorscènes en jawel, detectiveverhalen, en lezen we over de verschillende bewerkingen met de eigen theologische visie van de auteurs.
Klaas Smelik raakte geïnteresseerd in de techniek die de Bijbelschrijvers gebruikten om hun verhalen te vertellen, door de eminente, Joodse geleerde, Juda Lion Palache (1886-1944) (foto), hoogleraar Semitische talen aan de Universiteit van Amsterdam. Deze intellectueel werd samen met zijn vrouw, Sophia Wilhelmina de Pinto en hun 3 kleine kinderen, Moses, Rebeca en Isaac (Leon), in 1944, in Auschwitz vermoord.
Smeliks benadering van de Bijbel als literair kunstwerk in de wereldliteratuur, levert verrassende inzichten op. Typerend voor de stijl van de Bijbelschrijvers is dat zij de lezer uitnodigden om na te denken over de betekenis van wat zij hadden gelezen. Daarbij moest elk woord worden gewikt en gewogen, want hun motto was ‘geen woord te veel’. Door te kijken naar de manier waarop ze hun vertelling hebben vormgegeven, zoals Smelik in dit boek doet, lichten er nieuwe betekenissen op. Zeker lezen!
Klaas A.D. Smelik (1950), hoogleraar Hebreeuws, studeerde theologie aan de Rijksuniversiteit van Utrecht en aan de Faculteit der Godgeleerdheid van de Universiteit van Amsterdam. Naast theologie studeerde hij Semitische talen aan de Faculteit der Letteren van de Universiteit van Amsterdam en van de Rijksuniversiteit Leiden. Hij doceerde Hebreeuwse Bijbel en Jodendom aan de universiteiten van Amsterdam, Utrecht, Brussel, Leuven en Gent en werd in 2006, directeur van het Etty Hillesum Onderzoekscenrum,. Over zijn verschillende vakgebieden publiceerde hij een vijftigtal boeken.
Klaas A.D. Smelik De gereedschapskist van de Bijbelschrijvers Hoe verhalen in de Bijbel worden verteld 237 bladz. uitg. Walburgpers ISBN 9789464565560