Tijdens de jaren 1933 en 1945, werd Bertolt Brecht  (1898-1956) een prominent schrijver van de “Exilliteratur”, die zich vanuit het buitenland in zijn geschriften en toneelstukken, verzette tegen de nationaalsocialistische en fascistische bewegingen. In “Gesprekken tussen vluchtelingen” (1941) verwerkte hij zijn eigen ervaringen als balling en legde hij de anti-immigratiepolitiek bloot.

Iedereen kan vluchteling worden. Meer dan tachtig jaar geleden riskeerden honderdduizenden mensen hun leven om aan nazi-Duitsland te ontsnappen. De Duitse dichter, (toneel)schrijver, toneelregisseur en literatuurcriticus, Bertolt Brecht was er één van, van Frankrijk tot Denemarken, Zweden, Finland, dwars door de Sovjet-Unie, tot in de VS. Op 28 februari 1933, één dag nadat de Reichstag deels in vlammen  opging, verlieten Brecht, zijn familie en vrienden Berlijn en vluchtten naar Svendborg (foto’s) in Denemarken.

In 1939 verliet Brecht Denemarken, hij woonde een jaar vlak bij Stockholm en vertrok in mei 1940 naar Helsinki. In 1941, reisde Brecht naar Vladivostok en daarna per schip naar de Verenigde Staten, waar hij zijn intrek nam in Santa Monica (foto) bij Hollywood. Na de Tweede Wereldoorlog werden communisten als verdacht en anti-Amerikaans gezien en moest hij in oktober 1947 als “Enemy Alien“, voor de Commissie voor anti-Amerikaanse activiteiten verschijnen. De dag na het verhoor verliet hij de Verenigde Staten en vestigde zich in het Zwitserse Zürich. Hij wou naar Duitsland, maar de toegang werd hem door de toenmalige Amerikaanse bezettingszone geweigerd. Begin 1949 vertrok Brecht met een Tsjechisch paspoort via Praag naar Oost-Berlijn (foto), waar hij de rest van zijn leven zou wonen. Brecht overleed er in 1956, op 58-jarige leeftijd aan een hartinfarct.  

“Gesprekken tussen vluchtelingen” zijn 18 filosofische dialogen vol humor en absurdisme over de meest uiteenlopende onderwerpen. De eerste dialoog gaat bv. over paspoorten en de gelijkwaardigheid van bier en sigaren. “Het nobelste deel van een mens is zijn paspoort. Een paspoort ontstaat ook niet zomaar, niet zo kinderlijk eenvoudig als een mens. Een mens kan overal ontstaan, totaal onbezonnen en zonder logische reden, een paspoort niet. Daar krijgt die dan ook, als het een goede is, erkenning voor, terwijl een mens nog zo goed kan zijn, maar toch niet wordt erkend.”

De dialogen gaan over het dagelijks leven van de ontheemden uit “Duitsland”, vertegenwoordigd door de intellectueel Ziffel en de arbeider Kalle, twee Duitse vluchtelingen die in het magnifiek restaurant van het Centraal Station (foto’s) van Helsinki, hun eigen situatie en de internationale situatie bespreken. Ziffel (“de dikke”) is een burgerlijke intellectueel en Kalle (“de korte”) is een minder spraakzame maar scherpzinnige arbeider. Hun wereldbeelden, taalgebruik en persoonlijke ervaringen botsen hevig, maar toch weten ze in deze donkere tijden te overleven en elkaar in ballingschap te vinden. Na de dialogen volgen nog 13 Fragmenten (eveneens dialogen) die horen bij de “Gesprekken”, eindigend met 3  teksten, noem ze beschouwingen, van expliciet seksuele tot pornografische aard. “Flüchtlingsgespräche“ werd vertaald door Elbert Besaris.

Bertolt Brecht Gesprekken tussen Vluchtelingen 168 bladz. uitg. Jurgen Maas ISBN 9789493397071