Het “graduale van Johannes van Deventer,” één van de schatten van het klooster Sint Agatha, is een omvangrijk en rijk geïllustreerd koorboek, een liturgisch handschrift om uit te zingen tijdens de mis. Dit bijzonder manuscript met prachtige miniaturen werd eind 2023, door de Unesco ingeschreven in het “Nederlands Memory of the World Register”. Van Deventer schreef het rond 1512, en schonk het aan het klooster, waar hij kruisheer was. Het koorboek heeft het klooster nooit verlaten en maakt nu deel uit van de monumentale kloosterbibliotheek. U leest er alles over in de rijkelijk in kleur geïllustreerde uitgave, “Koorboeken aan de Maas (1500-1540)” . 
Sint Agatha is een dorp en voormalige gemeente in het Land van Cuijk in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Het dorp werd vernoemd naar de Heilige Agatha van Sicilië, aan wie de kapel en het klooster zijn gewijd. Het Kruisherenklooster (foto’s) “Sint Aegten” in Sint Agatha is ontstaan in 1371. Het gebouw, nu een Rijksmonument, heeft de Reformatie, de 80-jarige oorlog en de Franse tijd overleefd en is het oudste, constant bewoonde klooster van Nederland. Het klooster met o.a. een 15de eeuwse kloostergang en een kloostertuin, aangelegd in de 18de eeuw, huisvest het Erfgoedcentrum voor Nederlands kloosterleven. Meer dan 100 kloosterorden brachten hier nl. hun boeken en archieven bijeen.
In de middeleeuwen werd gregoriaans gezongen vanaf een lessenaar, waarop een grote foliant stond (foto). In het begin van de 16de eeuw werden die grote koorboeken geleidelijk vervangen door “partbooks” of stemboeken. Stemboeken met afzonderlijke, kleine papieren blaadjes waren goedkoper dan de grote, gebonden koorboeken in perkament, en ze waren ook makkelijker te hanteren en meer geschikt voor een groter aantal zangers. Het koor stond niet langer rond een lessenaar waarop een foliant stond, maar zong voortaan vanuit de koorbanken, behalve in de votief antifonen die men staande en aanbiddend zong voor religieuze afbeeldingen.
Het reusachtig koorboek, “graduale van Johannes van Deventer,” dat wel 22 kilo weegt, telt 600 perkamenten bladzijden met Gregoriaanse gezangen. Het bevat de gezangen voor het kerkelijk jaar, waarbij de bijzondere feestdagen, zoals Kerstmis en Pasen, en de feestdagen van heiligen en gebeurtenissen die van bijzonder belang waren voor de Kruisheren, door middel van miniaturen, kleurrijk werden versierd. 
Recent onderzoek heeft aangetoond dat dit koorboek nauw is verbonden met vier andere koorboeken, afkomstig uit kloosters aan de Maas, met verfijning en zelfs met gevoel voor humor, verlucht door een groep samenwerkende ambachtslieden. Hun magnifieke decoratie van de initialen is inventief en vaak van hoog niveau, maar tot op heden nauwelijks bekend. Eeuwen lang was het boek immers alleen te zien voor de kruisheren die in het klooster woonden. 
“Koorboeken aan de Maas (1500-1540)” presenteert nu deze bijzondere handschriften en beschrijft de rijke cultuur in het gebied van Maas en Rijn. Weet dat er nog twee gelijkaardige maar franciscaanse gradualen bestaan van de hand van de kopiist en miniaturist uit het einde van de 13de eeuw, Johannes von Valkenburg, die nu bewaard worden in de Erzbischöfliche Diözesan- und Dombibliothek in Keulen (foto) en in de Universitäts- und Landesbibliothek in Bonn.
De teksten in het boek “Koorboeken aan de Maas (1500-1540)” zijn van de hand van Johan Oosterman, James H. Marrow, Thomas Op de Coul en Rob Dückers. Johan Oosterman (foto) is hoogleraar Oudere Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit en is specialist op het terrein van het hertogdom Gelre, en James Marrow is emeritus-hoogleraar kunstgeschiedenis aan Princeton University en is één van de grootste kenners van de middeleeuwse Noord-Nederlandse miniatuurschilderkunst. Thomas Op de Coul is musicoloog, gespecialiseerd in middeleeuwse liturgie en het gregoriaans, in het bijzonder binnen de kartuizerorde. 
Rob Dückers is assistant director van het Emerson College European Center in het kasteel in Well (Nederlands-Limburg) (foto) en als kunsthistoricus, gespecialiseerd in de laatmiddeleeuwse miniatuurschilderkunst, vooral uit het Maas-Rijngebied. Het prestigieus Emerson College, opgericht door Charles Wesley Emerson (1837-1908) (foto), een neef van Ralph Waldo Emerson en de auteur van het 4-delig pedagogisch werk, “Evolution of Expression”, is een van oorsprong Amerikaanse, particuliere universiteit in Boston, opgericht in 1880. Sinds 1986, is het kasteel in Well de locatie van de Nederlandse campus van het College.
Koorboeken aan de Maas (1500-1540), Johannes van Deventer en een groep van koorboeken tussen Nijmegen en Luik 173 bladz. geïllustreerd uitg. Amsterdam University Press ISBN 9789048573370