Mozarts Requiem behoeft geen introductie. Deze mijlpaal in de geschiedenis van de religieuze muziek, wordt hier op deze heel bijzondere cd gecombineerd met “Mozart & Mevlana”, een nieuw en complementair werk, gelieerd aan Mozarts Requiem, van de Turkse pianist en componist, Fazıl Say.

Fazıl Say (foto) toont zijn bewondering voor Mozart niet alleen als pianist. Ook als componist laat de veelzijdige, Turkse musicus zich inspireren door het werk van het Salzburgs wonderkind, en dit op een heel bijzondere wijze. Met “Mozart & Mevlana” creëerde Fazıl Say nl. een complementair werk met Mozarts Requiem, een werk met dezelfde instrumentatie dat de uitstraling en spirituele kracht van Mozarts requiemmis combineert met de spirituele en artistieke tradities van het Oosten. De centrale figuur is de 13^de-eeuwse, Perzische soefi-mysticus, “Rumi” (Jalal ad-Din Rumi, (1207-1273)), wiens teksten centraal staan en die in Say’s geboorteland Turkije beter bekend is als “Mevlânâ”.

“Mozart ve Mevlana” (I. Yine gel & II. Yedi öğüt) is een bewerking van twee gedichten van de 13^de-eeuwse soefidichter Rumi. Rumi werd geboren in wat nu Afghanistan is, maar bracht een groot deel van zijn leven door in Konya, zo’n 270 kilometer ten zuiden van de huidige Turkse hoofdstad Ankara, nota bene de geboorteplaats van Fazıl Say. In Konya bevindt zich trouwens het Mevlanamausoleum en -museum (foto).

Rumi’s volledige titel in het Turks is Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî (‘Mevlânâ’ betekent ‘Onze meester’ en Rûmî duidt op zijn verbondenheid met Anatolië. In “Mozart ve Mevlana”, wat ‘Mozart en Mevlana’ betekent, zette Fazıl Say gedichten op muziek die vanuit het oorspronkelijk Perzisch naar het Turks werden vertaald. Deze gedichten, die pleiten voor tolerantie en vrijgevigheid, zijn ‘Yine Gel’ (‘Kom terug’ ) en ‘Yedi Öğüt’ (‘De zeven principes’).

“Mevlana”, zo vertelt de pianist/componist, “is een groot filosoof uit de oosterse wereld. Ik kom uit Turkije. Ik dacht: ‘Waarom verenigen we Oost en West niet in liefde en vriendschap door middel van teksten van de grote filosoof en citaten uit de muziek van een geniale componist als Mozart, in een vloeiende muzikale ruimte? … Ik speel alle werken van Mozart voor piano en ik heb ze allemaal opgenomen. Mozart speelt dus een heel bijzondere rol in mijn leven … Ons leven zou gewijd moeten zijn aan het bouwen van bruggen van vriendschap. … We moeten proberen vrienden te zijn, compromissen te sluiten, vrede te sluiten … Mozarts muziek is de muziek van de mensheid. Op dezelfde manier verenigen Mevlana’s woorden mensen, ongeacht hun religie of overtuiging.”

Rumi was de leidende figuur van de soefibeweging in het middeleeuwse Konya. Hij filosofeerde over verdraagzaamheid, ontwikkelde er de dans Sema en stichtte de derwisj-orde Mevlevi, een soefi-orde van mystici, religieuze dansers en muzikanten. In zijn partituur gebruikte Say dezelfde instrumentale en vocale krachten als Mozart in zijn Requiem en verwees hij duidelijk naar het Requiem en andere werken van Mozart.

Daarnaast integreerde hij instrumenten, metrums en harmonieën uit de Anatolische cultuur. Nauw verbonden met het soefisme, een spirituele en mystieke weg binnen de islam, zijn de ney, een rietfluit die een belangrijke plaats inneemt in de muziek uit het Midden-Oosten en de kudüm, een paar kleine, halfronde trommels. “Als filosoof gaf Mevlana ook uiting aan zijn gedachten door middel van muziek en dans” voegt Say eraan toe, “Iedereen kent de wervelende derwisjen uit Konya, waar Mevlana woonde.”

De vocale solisten zijn Fatma Said (sopraan) (foto), Marianne Crebassa (mezzosopraan), Pene Pati (tenor) en Alexandros Stavrakakis (bas). “Een wereldpremière is altijd een wedergeboorte voor een componist”, zegt Say. “De componist wil bijdragen aan het muzikale repertoire en iets nieuws zeggen. En natuurlijk zijn we dolblij als geweldige muzikanten het spelen, het begrijpen en het tot leven brengen…Het is een fantastische bezetting. Fatma Said komt uit Egypte, Marianne Crebassa komt uit Frankrijk, Pene Pati komt van het Pacifisch eiland Samoa en Alexandros Stavrakakis is een Griekse bas. Het Rundfunkchor Berlin is werkelijk uniek, en meer dan 25 landen zijn vertegenwoordigd in het orkest. Mensen van alle religies die samenkomen voor muziek, samen spelen, samen ademen. Dat is wat ik wilde doen: een brug, liefde en vriendschap creëren tussen Oost en West door middel van muziek.”

Fazıl Say (1970) kreeg zijn eerste pianolessen van Mithat Fenmen, die zelf bij Alfred Cortot in Parijs had gestudeerd. Hij voelde hoe getalenteerd zijn leerling wel was, en vroeg de jongen om elke dag te improviseren op thema’s die met zijn dagelijks leven te maken hadden, nog voor Fazil zijn essentiële piano oefeningen en studies ging voltooien. Dit contact met vrije creatieve processen en vormen wordt gezien als de bron van het immense improvisatietalent en de esthetische kijk die Fazıl Say hebben gemaakt tot de legendarische pianist en componist die hij vandaag is. Vanaf 1987 verfijnde Fazıl Say zijn vaardigheden als klassiek pianist bij David Levine, eerst aan de Musikhochschule Robert Schumann in Düsseldorf en later in Berlijn. Dit vormde de esthetische basis voor met name zijn Mozart- en Schubert-interpretaties, wat leidde tot de overwinning op de Young Concert Artists International-competitie in New York in 1994.

Sindsdien speelde hij met alle gerenommeerde Amerikaanse en Europese orkesten en met tal van vooraanstaande dirigenten, het opbouwen van een veelzijdig repertoire gaande van Bach, via de Weense klassiekers (Haydn, Mozart en Beethoven) en de Romantiek tot hedendaagse muziek, waaronder zijn eigen pianocomposities. Hij kreeg de opdracht om muziek te schrijven voor onder meer de Salzburger Festspiele, de WDR, het Dortmund Konzerthaus en de festivals van Schleswig-Holstein en Mecklenburg-Vorpommern. Zijn werk omvat composities voor solo keyboard en kamermuziek, maar ook soloconcerten en grootschalige orkestwerken, zoals het klarinetconcert voor Sabine Meyer uit 2011 geïnspireerd op het leven en werk van de Perzische dichter Omar Khayyam.

Say is een gepassioneerd pleitbezorger van muziek als een weg naar sociale verandering, in zijn geboorteland Turkije en daarbuiten. “Ik ben ervan overtuigd dat kunst en muziek een brug zullen vormen tussen westerse en oosterse culturen, en deze culturen zullen vermengen en transformeren”, verklaarde hij in een toespraak voor het 38e congres van de Internationale Federatie van Mensenrechten in Istanbul, 2013.

Michael Sanderling (1967), geboren in Oost-Berlijn, de zoon van de contrabassiste Barbara Wagner en de beroemde dirigent Kurt Sanderling, kreeg zijn eerste celloles op vijfjarige leeftijd in Berlijn. Op elfjarige leeftijd werd hij leerling van Matthias Pfaender aan de Spezialschule für Musik Berlin. De 17-jarige Sanderling werd aangenomen op de Hochschule für Musik Hanns Eisler Berlin en studeerde bij Josef Schwab. Hij volgde verder lessen bij William Pleeth, Yo-Yo Ma, Gary Hoffmann en Lynn Harrell en in 1987 won hij de eerste prijs op de Maria Canals International Music Competition.

In datzelfde jaar, na zijn debuut als solist, werd hij aangesteld als solocellist van het Gewandhausorchester Leipzig, waar hij bleef tot 1992. Van 1994 tot 2006 was hij gastsolocellist bij het Berliner Rundfunk Symphoniker (Oost-Berlijn). Van 1994 tot 1998 was hij academicus aan zijn alma mater in Berlijn. In 1998 begon hij les te geven aan de Frankfurter Hochschule für Musik und Podiumkunsten. In 2010 dirigeerde Sanderling voor het eerst als gastdirigent het Symfonieorkest van Luzern. In november 2019 maakte het orkest de benoeming van Sanderling tot chef-dirigent bekend, met ingang van het seizoen 2021-2022 Tussen 2000 en 2003 was hij ook professor aan de Hochschule der Künste Bern.

Mozart Requiem Mozart & Mevlana Fatma Said Marianne Crebassa Pene Pati Alexandros Stavrakakis Rundfunkchor Berlin Luzerner Sinfonieorchester Michael Sanderling cd Warner Classics 2173275472