Toen de Pax Romana in stukken brak verspreidden woeste hordes Germanen en Hunnen zich over heel Europa op zoek naar graan en goud. Dick Harrison nuanceert het beeld van die barbaarse plunderpartijen en werpt licht op de waarheid achter de mythe van chaos en verwoestingen.
Eeuwenlang werd de periode van volksverhuizingen afgeschilderd als chaotisch. Historicus en hoogleraar Dick Harrison, heeft het daarentegen over de periode van plunderende barbaren tot culturele bloei. Met ‘de tijd van de volksverhuizingen’ wordt vooral gedoeld op het tijdperk van ca. 370-600 (waarbij men voorbijgaat aan verschillende ‘volksverhuizingen’ op de Balkan in de 7de eeuw); met ‘de vroege middeleeuwen’ het tijdperk van ca. 500-ca. 1000. In feite is het onmogelijk tijdsgrenzen aan te geven. De hele periode van het einde van de 4de -tot het einde van de 8ste eeuw, heeft het karakter van een groot, moeilijk te definiëren overgangsproces, waarin de klassieke samenleving veranderde in een middeleeuwse. Deze periode van vierhonderd jaar, de meest verguisde in heel de Europese geschiedenis, is onderwerp van dit boek.
Harrison vertelt de verhalen over de slavin Bathildis, die verkocht werd en eindigde als de echtgenote van de Frankische koning Clovis, de gewetenloze Merovingische koning Chilperik van Soissons, wiens politiek gekenmerkt werd door intriges, plunderingen en geweld, hertogin Romilda van Friuli, door de geschiedschrijvers ten onrechte afgeschilderd als een ‘schaamteloze lichtekooi’, en Chrodechild en Bassina, de ‘wilde nonnen van Poitiers’ die vanuit hun klooster een militaire expeditie opzetten.
“Mijn belangrijkste doel”, zo schrijft Harrison, “is om de eigenlijke veranderingen op een aantal verschillende terreinen te illustreren. Denk daarbij natuurlijk aan de ‘gewone’ politieke geschiedenis (die op zichzelf een herinterpretatie behoeft), maar ook onderwerpen als cultuurgeschiedenis, vrouwengeschiedenis, oorlogsgeschiedenis, economische geschiedenis, demografische geschiedenis, religieuze geschiedenis, ideeëngeschiedenis, enz. Ter inleiding presenteer ik de algemene politieke ontwikkeling en volgt er eerst een hoofdstuk over economische en sociale ontwikkelingen, daarna, een hoofdstuk over religieuze en culturele kwesties, en ten slotte een groot hoofdstuk over maatschappelijke problemen (oorlogen, etniciteit, wetgeving, machtsstructuur, e.a.).Thematisch en inhoudelijk hebben West- en Zuid-Europa prioriteit gekregen boven Noord- en Oost-Europa. Byzantium en de Arabische wereld opnemen zou een geheel andere opzet hebben vereist, en een schildering van bv. de ontwikkelingen in de Scandinavische landen of Rusland zou hebben geleid tot een grotere nadruk op archeologie.”
In hoofdstuk 1. “Een politiek skelet”, leest u o.a. over de volksverhuizingen op de Balkan, West-Europa, de Hunnen, Italië onder Odovakar en Theodorik, Bourgondiërs, de veroveringen van keizer Justinianus, het Frankische Rijk, Merovingen en Karolingen, ten oosten van de Rijn, vorsten en koningen in de schaduw van de Merovingen, het rijk van de Langobarden in Italië, Sueben en Visigoten op het Iberisch Schiereiland, Christenen en moslims, Angelsaksisch Engeland, Keltisch Brittannië, Ierland en Carolus Magnus
In hoofdstuk 2. “De mensen”, heeft de auteur het over hun leven en levensonderhoud, het werk op de boerderij, brood, vlees honing en zout, kooplui, markten en munten, en over de Italiaanse steden, steden in het noorden, Byzantijns Italië, vroegmiddeleeuws huwelijk en kinderen.
Hoofdstuk 3. “De vroegmiddeleeuwse ideeënwereld”, gaat over geloofsopvattingen en cultuur, het bovennatuurlijke, astrologie, hemelse boodschappers, stylitisme (heremieten op een zuil), tovenaars, demonen, Arianisme versus katholicisme, bisschoppen, kloosterleven, koning Chilperik, bisschoppen en monniken in Gallië, Paulus Diaconus, de joden en de Hispaanse jodenhaat.
In hoofdstuk 4, “De mens in de samenleving: oorlog, wet, macht en geslacht”, beschrijft de auteur o.a. grenstwisten en plundertochten, oorlogvoering, de ontwikkeling van de Langobardische identiteit, het belang van etniciteit in Bourgondiërs en Goten, de rechtbanken, administratieve structuren, het vroegmiddeleeuws hof, koninklijke ideologie en politieke retoriek, Romilda van Friuli, Brunhilde en Theudelinda, nonnen van Poitiers en koningin Bathildis.
“De volksverhuizingen” geeft een fascinerend, breed en complex beeld van West-Europa in de overgang tussen de oudheid en de vroege middeleeuwen. In het boek ontmoeten we zowel individuele mensen, krijgers en boeren, als heiligen en heersers. Een boeiend relaas over een vaak misbegrepen periode, fascinerend en interessant. Warm aanbevolen. “Krigarnas och helgonens tid: Västeuropas historia 400-800 e. Kr” werd vertaald door Ger Meesters.
Dick Harrison (°1966) is hoogleraar geschiedenis aan de universiteit van Lund in Zweden. Hij schreef meerdere bestsellers, waaronder “De Dertigjarige Oorlog”, dat lovend ontvangen werd en “De geschiedenis van de slavernij”. Hij staat bekend als dé nationale historicus van Zweden en veelschrijver. In 2021 verschijnt de Nederlandse vertaling van zijn boek over de pest.
Dick Harrison De volksverhuizingen, De geschiedenis van West-Europa, 375-800 geïllustreerd 720 bladz. uitg. Omniboek ISBN 9789401917001