Verfijnde “Sonates all’Epistola” van Mozart, door “Dutch Baroque Orchestra” o.l.v. Gerard de Wit.

De “Sonate all’epistola” (Kerksonates) die Mozart tijdens vieringen in de Salzburger Dom met een klein instrumentaal ensemble uitvoerde, lijken zo een beetje in de vergetelheid geraakt. Dutch Baroque nam ze op in de rooms-katholieke kerk in het Nederlands dorp Sint-Oedenrode met het schitterend Smits-orgel, en legde ze vast op cd. 

Gerard de Wit (°1985) uit Dordrecht, is zowel de oprichter, als de artistiek leider van “Dutch Baroque”. Deze talentvolle dirigent, organist en klavecinist studeerde koordirectie en zang aan de Hogeschool IDE in Gorinchem. Hij studeerde orgel bij Bas de Vroome aan het Rotterdams Conservatorium, en Ton Koopman, en aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag studeerde hij klavecimbel bij Ton Koopman en Tini Mathot. Daarnaast volgde hij lessen Historische Documentatie en Uitvoeringspraktijk bij o.a. Peter van Heyghen en Basso Continuo bij Kathryn Cok en Patrick Ayrton.

Hij richtte het kamerkoor “Camerate Musicale” op met in het bijzonder aandacht voor het zeventiende- en achttiende-eeuws repertoire. Sinds de oprichting van het barokorkest “Dutch Baroque Orchestra” in 2014, heeft het kamerkoor de naam “Dutch Baroque Vocal Consort”. Hij is organist in de Oude Kerk in Zwijndrecht, en in 2015 richtte hij zijn eigen platenlabel “Dutch Baroque Records” op.

Mozart componeerde tussen 1772 en 1780, zeventien kerksonates (Sonata da chiesa), ook bekend als “Epistle Sonatas”. Dat waren korte stukken uit één beweging die bedoeld waren om in de Dom in Salzburg (foto), gespeeld te worden tijdens de Mis, tussen epistel en evangelie. De Sonates waren kort omdat de toenmalige aartsbisschop Colloredo (foto) niet wou dat de Mis in zijn totaliteit, langer dan 45 min. duurde. Drie van de sonates bevatten een meer uitgebreide bezetting met hobo’s, hoorns, trompetten en pauken, en de andere werden gecomponeerd voor orgel en strijkers zonder altviolen. In acht van de sonates heeft het orgel een obbligato solopartij, maar in de andere negen heeft het orgel, als becijferde bas of continuo, een begeleidingspartij. Kort nadat Mozart Salzburg verliet, gaf de aartsbisschop het mandaat op om op dat moment in de liturgie, een passend koormotet of een hymne te zingen. Daardoor raakte ook de ‘epistle sonata’ in onbruik.

Alle minder dan vijf minuten lang durend, zijn het prachtige stukken, variërend van kamermuziek voor twee violen en continuo (de meerderheid) tot meer orkestrale bewegingen en een klein concert allegro voor orgel. Deze laatste heeft, samen met drie anderen waarin een uitgeschreven orgelpartij is, er vaak toe geleid dat deze werken werden beschouwd als het territorium van de organist, maar in de meeste van de sonates komt het orgel zelden boven de continuo rol uit. De echte solisten in de Kerksonates zijn de solo-violisten.

Bert Augustus (°1952) uit Eindhoven, werkt sinds 1989 als campanoloog bij klokkengieterij Koninklijke Eijsbouts in Asten en sinds enkele jaren ook bij het Museum Klok & Peel aldaar. Hij studeerde natuurkunde (HTS Eindhoven), orgel (Brabants Conservatorium) en beiaard (Nederlandse Beiaardschool), en was organist aan de Brigidakerk in Geldrop, de Willibrorduskerk in Berkel-Enschot en de Thomaskerk in Eindhoven. Als beiaardier was hij verbonden aan het Oude Willibrorduskerkje in Waalre en als assistent beiaardier aan de Philipsbeiaard (Catharinakerk) in Eindhoven. Sinds voorjaar 2002 is Bert Augustus naast zijn werk in Asten, als vaste bespeler verbonden aan het in 2001 gerestaureerd Smits (I) orgel (1839) in de Martinuskerk in Sint-Oedenrode.

De cd opent met “Ein Orgelstück für eine Uhr” en eindigt met een Quatre mains op orgel door Gerard de Wit en Bert Augustus (foto). “Ein Orgelstück für eine Uhr”, “Phantasie für eine Orgelwalze” of “Fantasie für flötenuhr” KV.608 in f, werd voltooid in maart 1791, kort na KV 594, op een ogenblik dat Mozart  verschillende stukken in hetzelfde genre componeerde. KV 608 was complexer dan KV 594, maar was buitengewoon persoonlijk door zijn ritmische en melodische thema’s. Als contrapuntisch meesterwerk construeerde Mozart een nogal pathetisch Allegro met gepunte ritmen en snelle harmonische verschuivingen, een fuga, gevolgd door de herhaling van het Allegro, modulerend naar do klein en eindigend met twee stijgende toonladders, een Andante in As en een Allegro in dezelfde toonaard, en ten slotte, een dubbelfuga in f, waarbij het thema van de eerste fuga wordt herhaald met zijn omkering, als contrast met een tweede, ritmisch en vloeiend thema. Heel bijzonder.

De cd werd opgenomen in de Neogotische Sint-Martinuskerk in Sint-Oedenrode (foto)  in de provincie Noord-Brabant. In 2001 werd daar de restauratie van het Smits orgel, één van de oudste en best bewaarde orgels van de orgelmakers Smits. voltooid. Het werd in 1839 door Franciscus Smits geplaatst en in 1810 in gebruik genomen. De Rooise timmerman Engels maakte de kas en het atelier J.B. Peeters uit Antwerpen maakte het houtsnijwerk. De nagalm in de kerk in combinatie met de klank van het orgel, zorgen voor de gepaste, authentieke, ruimtelijke sonoriteit van een kerk, waarvoor deze muziek bedoeld was. De uitvoerders zijn Noyuri Hazama (viool) (bekend van “The Goldfinch Ensemble”) en Elise van der Wel (viool), (bekend van het “Castello Consort”), Petr Hamouz (cello, cellist van het Dutch ArtWorks ensemble), Alon Portal (contrabas/Violone) en Kim Stockx (fagot). Warm aanbevolen.

Wolfgang Amadeus Mozart Sonate all’Epistola CHURCH SONATES complete works fort two violins and basso continuo Dutch Baroque Orchestra Gerard de Wit cd Dutch Baroque