Klavierconcerti en andere sublieme orkestwerken van Joseph Marx, eerherstel door pianist David Lively en het Bochum Symphony Orchestra o.l.v. Steven Sloane, op het label Naxos. Een niet te missen (her)ontdekking!

Joseph Marx (1882-1964) uit Graz, was een Oostenrijkse componist, muziekpedagoog, pianist en muziekcriticus. De Amerikaanse dirigent Steven Sloane nam drie cd’s op met muziek van Joseph Marx, en dit met het Bochum Symfonieorkest, waarvan hij sinds 1994, Generalmusikdirector is. De cd’s werden eerst uitgegeven door het label ASV en beginnen nu aan een nieuw leven bij Naxos.

“Das echte Kunstwerk ist naturhaft wie ein Baum, der sich aus einem Keim entwickelt, wächst, blüht; alltäglich und doch wieder unbegreiflich in seiner Pracht, aus tausend Teilen gefügt, und doch eine einzige unbeschreibliche Schönheit…” (Joseph Marx)

De nu vergeten Joseph Marx beheerste als componist, leraar, schrijver en criticus, een groot deel van het Weens muziekleven gedurende een groot deel van de 20ste eeuw. Joseph Marx was een uitstekende pianist. De veeleisende solopartij van zijn “Romantisches Klavierkonzert” in E uit 1919-1920, een symfonisch duet tussen piano en orkest, markeert hem als een echte virtuoos die ook het impressionisme van Debussy, Scriabin en Delius omarmde. Zijn tweede pianoconcerto “Castelli Romani” in Es uit 1929-1930, werd geïnspireerd door oude ruïnes in de beboste heuvels buiten Rome, en is een magische verklanking van mediterrane emoties en meesterlijk georkestreerde sfeerbeelden.

Joseph Marx was één van de leidende figuren van de Oostenrijkse muziekcultuur tijdens zijn leven, maar zijn muziek was niet in overeenstemming met het modernisme van de 20ste eeuw. De meeste van zijn muziek verdween dan ook na zijn overlijden uit concertprogramma’s. De “Natur-Trilogie” is een rijk impressionistisch werk dat bruist van lyrische passie die de gemoedstoestanden uitbeeldt van het ongerept, inheems landschap van Marx, terwijl het een magisch gevoel voor harmonie en orkestratie oproept. De oorspronkelijke release van deze cd, waarbij de Natur-Trilogie in zijn volledige en originele vorm, voor de eerste keer werd opgenomen, werd destijds door MusicWeb International terecht beschouwd als ‘een heel belangrijke ontdekking’.

“Joseph Marx ist der Führer des musikalischen Österreich.” (Wilhelm Furtwängler) (foto)

Joseph Marx werd door Wilhelm Furtwängler omschreven als één van de leidende figuren in de muziekwereld van Oostenrijk, en hoewel zijn muziek na zijn dood volledig uit concertprogramma’s verdween, vormde hij een tijdperk en liet hij een diepe indruk na bij verschillende generaties componisten. Marx maakte geen geheim van zijn bewondering voor de klassieke grootheden van de muziek, en de laat-periode-werken op deze cd’s brengen hulde aan Haydn en anderen terwijl ze de romantische gevoeligheden behouden, een mix van oud en nieuw die iets opmerkelijk tijdloos creëert.

“Joseph Marx ist für die Erhaltung der Musikkultur der Zukunft absolut nötig.” (Pablo Casals)

Marx, de zoon van een arts, kreeg zijn eerste muzieklessen van zijn moeder, die pianiste was. Later ging hij net als Hugo Wolf, naar een in Oostenrijk bekende, door Johann Buwa opgerichte pianoschool in Graz, waar hij de grondslag legde voor zijn virtuoos pianospel. Daarnaast leerde hij autodidact viool en cello spelen. Marx begon met componeren op het gymnasium en van 1908 tot 1912 componeerde hij ongeveer 120 van zijn in totaal ca.150 liederen. Hij promoveerde in 1909 aan de Universiteit van Graz en publiceerde daarna verschillende muziektheoretische werken, zoals twee omvangrijke proefschriften over Klankpsychologie en het Wezen van de tonaliteit, “Weltsprache Musik. Bedeutung und Deutung tausendjähriger Tonkunst”, die op het pionierswerk van de musicoloog Hugo Riemann gebaseerd waren.

In 1914 werd hij docent muziektheorie aan de Academie voor muziek in Wenen. In 1922 werd hij directeur van deze academie. Hij was mede initiatiefnemer bij de oprichting van de eerste Hochschule für Musik in Wenen en was daar van 1924 tot 1927 rector magnificus. Van 1947 tot 1952 was hij eveneens professor voor musicologie aan de Universiteit van Graz.

Joseph Marx was ambassadeur van de UNESCO en werd als eerste Westerse musicus door Atatürk uitgenodigd naar het nieuwe Turkije. In 1932 kreeg Marx nl. van Mustafa Kemal Atatürk, de grondlegger in 1923 van de seculiere republiek Turkije, de opdracht het conservatorium in Ankara, het systeem van de Turkse muziekscholen en het muziek- en concertleven in Turkije op te bouwen. In deze functie werkte hij tot 1933, waarna hij werd opgevolgd door Paul Hindemith en Béla Bartók. Het resultaat voor de muziek van de politiek van Atatürk en zijn opvolger Mustafa İsmet İnönü, waren de “Turkse Vijf” (“Türk Beşleri”), zijnde de vijf Turkse componisten, Ahmed Adnan Saygun, Ulvi Cemal Erkin, Cemal Reşit Rey, Hasan Ferit Alnar en Necil Kazım Akses.

Marx was tot aan zijn overlijden, voorzitter en erevoorzitter van vele belangrijke organisaties en instituties in het Oostenrijks muziekleven. Hij heeft zich na de Tweede Wereldoorlog ingezet voor de wederopbouw van het Midden-Europees en vooral Oostenrijks muziekleven, en heeft zich, als vertegenwoordiger van Oostenrijk, in diverse commissies van de UNESCO ingezet voor de wederopbouw van de gedurende de Nazibezetting verstoorde internationale betrekkingen met Oostenrijk. Hij was muziekcriticus van meerdere vooraanstaande, Weense dagbladen en was bevriend met belangrijke componisten als Puccini, Ravel, Richard Strauss, Zoltán Kodály, Respighi, Franz Schreker, Erich Wolfgang Korngold en Karol Szymanowski.

De muziek van Marx was grotendeels het muzikaal equivalent van de bij ons veel te weinig bekende, Duitse impressionistische schilderkunst. Centra waren München, Düsseldorf, Berlijn (“Vereinigung der XI” en “Freie Vereinigung der XXIV”), Karlsruhe (Wilhelm Trübner en Gustav Schönleber) en Stuttgart (Hölzel-Kreis) en het „Schwäbischen Impressionismus“ van Hermann Pleuer, Otto Reiniger en Gustav Schönleber. Voorlopers waren Wilhelm Leibl, Franz von Lenbach en Hans Thoma. Het werk van Paul Baum, Lovis Corinth, Max Liebermann en Ernst Oppler was te vergelijken met de Haagse School en Konrad von Kardorff, Ernst Oppler, Fritz Rhein, E. Gabler, Ulrich en Heinrich Hübner, Lesser Ury, Franz Skarbina und Robert Sterl. Paul Klimsch, Heinrich von Zügel en Max Slevogt verenigden zich rond 1912 in de groep, “Kunst und Künstler”. Uiteindelijk ontstonden uit hun werk, de Berlijnse, Dresdense en Münchense Sezession en de Frankfurt-Cronberger-Künstler-Bund (Rudolf Gudden, Robert Hoffmann, Paul Klimsch, Jakob Nussbaum, Alfred Oppenheim en Ottilie Roederstein), in navolging van de Kronberger Malerkolonie in Kronberg im Taunus Hessen.

Als componist werd Marx beïnvloed en geïnspireerd door de antieke mythologie en de natuur van zijn geboortestreek, Steiermark. Zijn composities waren expressieve stemmingsmuziek met een buitengewoon schoonheidsgevoel. Zuid-Europese melodievreugde en romantisch impressionisme, en de klankervaring met de jonge Russische school, vooral Alexander Skrjabin, verbonden zich in zijn persoonlijke stijl tot een karakteristieke synthese. Zijn geschriften werden door Oswald Ortner. Gerlach & Wiedling, in 1947, in Wenen uitgegeven als “Betrachtungen eines romantischen Realisten. Gesammelte Aufsätze, Vorträge und Reden über Musik”. Oswald Ortner publiceerde overigens ook “Richard-Strauss-Bibliographie. Teil I: 1882-1944. Aus dem Nachlass hrsg. v. F. Grasberger. Wien, Prachner”, 1964. Aanraders!

Marx was conservatief en was een fervente tegenstander van de muziek van Schönberg en zijn leerlingen. In plaats daarvan was hij, die grotendeels autodidact was als componist, een bewonderaar van de harmonische taal van componisten als Debussy, Max Reger en Scriabin. Deze cd’s laten de verschillende aspecten van de bijzondere muziek van Marx horen, zowel impressionistisch als meer klassiek. Het zijn atmosferische en kleurrijk getitelde, symfonische werken, vol gevoelige, lyrische expressie.

Op vol. 1 staan Symphonische Nachtmusik (Symphonic Night Music), Idylle en Eine Frühlingsmusik (Spring Music). De cd werd opgenomen in Maximilianpark in Hamm (foto).

Op vol. 2 staan Alt-Wiener Serenaden en de Partita in modo antico en de Sinfonia in modo classico, in versies voor strijkorkest. Deze cd werd opgenomen in de magnifieke Stadhalle (Historische Stadthalle am Johannisberg) in Wuppertal (foto).

De cd met het “Romantisches Klavierkonzert” (herontdekt door de pianist, Jorge Bolet) en “Castelli Romani” voor piano en orkest (1929-30) (“Villa Hadriana”, “Tusculum” en “Frascati”), werd opgenomen in het Erholungshaus der Bayer Industry Services in Leverkusen (foto).

De Franse pianist van Amerikaanse oorsprong, David Lively (° 1953) werd geboren in Ironton, Ohio, en begon zijn carrière op 14-jarige! leeftijd met het spelen van het Pianoconcerto van Chatsjatoerjan met het St. Louis Symphony Orchestra o.l.v. Richard Hayman. In 1972 won Lively met zijn uitvoering van het Concerto voor de linkerhand van Ravel, de vierde plaats op de Internationale Koningin Elisabethwedstrijd in Brussel. Winnaar was toen Valery Afanassiev (Tjaikofski – 1ste Pianoconcerto). In 1999, 2003 en 2010 was hij zelf jurylid van die prestigieuze wedstrijd. Lively leidt momenteel het Saint-Lizier-festival in Couserans (Midi-Pyrénées) in het departement Ariège, en is directeur van de wedstrijden van de “École normale de musique” in Parijs.

Steven Sloane, geboren in 1958 in Los Angeles, Californië, ontwikkelde reeds een interesse in dirigeren op de leeftijd van 16 jaar en studeerde af aan de Universiteit van Californië, Los Angeles met een graad in muziek. Afzonderlijk volgde hij ook lessen bij Eugene Ormandy, Franco Ferrara en Gary Bertini. Sloane woonde en werkte een groot deel van de jaren 80 in Israël. Van 1989 tot 1994 was Sloane chef dirigent van de Opera in Frankfurt en is sinds 1994, muziekdirecteur van  Bochumer Symphoniker. Gelijktijdig met zijn ambtsperiode in Bochum was Sloane van 1999 tot 2002 muziekdirecteur van Opera North en van 2007 tot 2013, dirigent van het Stavanger Symfonieorkest. In juni 2018 kondigde de Bochumer Symphoniker aan dat Sloane zijn ambtstermijn als Generalmusikdirektor (GMD) zal afronden aan het einde van het seizoen 2020-2021.

In de VS was Sloane van 1996 tot 2000 muziekdirecteur van het Spoleto Festival USA. In november 2000 werd Sloane benoemd tot muziekdirecteur van het American Composers Orchestra. Deze benoeming was ongebruikelijk in de zin dat Sloane het orkest nog nooit had gedirigeerd, voorafgaand aan zijn benoeming, hoewel hij tijdens zijn zoektocht naar een positie van muziekdirecteur, voorafgaand aan zijn benoeming, verschillende musici van het orkest ontmoette. Sloane dirigeerde het orkest niet voor het eerst tot maart 2002. Hij begon formeel zijn ambtstermijn bij het orkest in november 2002 en sloot zijn ambtstermijn bij het orkest af in 2006. In februari 2019 kondigde het Symfonieorkest van Jeruzalem de benoeming aan van Sloane als de volgende muziekdirecteur.

 

Meer info over Joseph Marx vindt u op de site van de in 2006 in Wenen opgerichte, Joseph-Marx-Gesellschaft :

:http://www.joseph-marx.org/de/biography.html

http://www.joseph-marx-gesellschaft.org/de/joseph-marx.html#Werke

 

Joseph MARX Complete Orchestral Music – Volume 1 Nature Trilogy Symphonic Night Music Idylle Spring Music Bochum Symphony Orchestra Steven Sloane cd NAXOS 8.573831

Joseph MARX Complete Orchestral Music – Volume 2 Alt-Wiener Serenaden Partita in modo antico Sinfonia in modo classico Bochum Symphony Orchestra Steven Sloane cd NAXOS 8.573832

Joseph MARX Romantisches Klavierkonzert Castelli Romani David Lively Bochum Symphony Steven Steven Sloane cd NAXOS 8.573834