Messiaen, “Vingt Regards sur l’Enfant Jésus”, door Bertrand Chamayou, piano, op het label Erato. Subliem!

Voor Olivier Messiaen (1908-1992) was muziek een voortdurende dialoog tussen ruimte en tijd, tussen klank en kleur, een dialoog die leidt tot eenwording. Tijd is ruimte, klank is kleur, zo stelde hij. Ruimte is een samenstelling van tijdseenheden, samengestelde geluiden bestaan gelijktijdig als een samenstelling van kleuren. De musicus die denkt, ziet, hoort en spreekt door middel van deze fundamentele concepten, vervolgde Messiaen, kan tot op zekere hoogte het hiernamaals, “l’au-delà”, benaderen.

“L’Ascension” (1933), “Quatuor pour la fin du Temps” (1940), “Vingt regards sur l’Enfant-Jésus” (1944), “Turangalîla-Symphonie” (1946-48), de opera “Saint François d’Assise, Scènes Franciscaines”, (1979-1983) en de “Messe de la Pentecôte” (1960), het zijn maar enkele van de memorabele composities van Olivier Messiaen. In één van zijn sublieme, laatste orkestwerken “Éclairs sur L’Au-delà…”, gecomponeerd tussen 1987-1992, werden geluiden van Australische vogelsoorten verwerkt.

Het geheel van zijn sonore vernieuwing noemde Messiaen zijn “langage communicable”. Messiaen bereikte zijn Langage communicable o.a. aan de hand van modern geadapteerde invloeden van de Franse Ars nova (Vitry & Machaut), het Gregoriaans, Indische en antiek-Griekse modi, zijn zeven “”Modes à transposition limitées”, “Valeurs ajoutées” en zijn elastische “rythmes non rétrogradables”. Messiaen werkte het idee van kleuren in muziek van Debussy verder uit en ontwikkelde zijn systeem van de 7 “modes à transposition limitée”, die voor hem specifieke kleuren opriepen.

Kent u overigens “Messiaen au pays de la Meije”? Dit is sedert 1998, de naam van een jaarlijks Messiaen Festival tijdens de zomer in het paradijselijke La Grave in de Franse Hautes-Alpes/région Provence-Alpes-Côte d’Azur. Net zoals het meer van Luzern de gedroomde locatie was en is voor Wagners “Nibelungen”, zo bezit La Grave het natuurschoon “au-delà”, waar Messiaens engelachtige boodschap vervolmaakt wordt. Lees voor de gelegenheid eens zijn “Technique de mon langage musical”, Paris, Leduc, 1944.

Als docent aan de École Normale de Musique, componeerde Messiaen in 1934, drie proefstukken voor de studenten, waaronder het “Morceau de lecture à vue”. Hoewel schijnbaar van weinig belang, zou het thema precies tien jaar later terugkomen als het ‘Liefdesthema’ in zijn wellicht belangrijkste pianowerk, “Vingt Regards sur l’Enfant-Jésus”, een bijna twee uur durende compositie, bestaande uit 20 stukken, uit 1944, dat in maart 1945, door Yvonne Loriod, aan wie het werk was opgedragen, in de Salle Gaveau in Parijs, in première werd gespeeld.

Messiaen omschreef het werk als een “Contemplatie van het kind-God van de kribbe en blikken die op Hem rusten: van de onuitsprekelijke blik van God de Vader tot de meervoudige blik van de Kerk van liefde, passerend door de ongehoorde blik van de Geest van vreugde , door de tedere blik van de Maagd, dan van de engelen, de wijzen en immateriële of symbolische wezens (tijd, de hoogten, stilte, de ster, het kruis)”.

Messiaen maakte in het werk gebruik van enkele “thèmes récurrents”. Ten eerste het “Thème de Dieu”, in de 3 stukken over la Sainte Trinité (N°1 Regard du Père ; N°5 Regard du Fils sur le Fils ; N°10 Regard de l’Esprit de joie), in Par Lui tout a été fait (N°6), Première communion de la Vierge (N°11), in Le Baiser de l’Enfant Jésus (N°15), en in Regard de l’Église d’amour (N°20). Daarnaast is er het Thème de l’étoile et de la croix en het Thème de l’amour mystique, in Par lui tout a été fait (N°6), Je dors, mais mon cœur veille (N°19) en in Regard de l’église d’amour (N°20). Het Thème d’accords is in het hele werk terug te vinden. Het werd opgesplitst, veranderd van ritme en register, getransformeerd, en getransmuteerd op allerlei manieren, als een complex van klanken, bedoeld voor voortdurende variaties, abstract als een reeks, maar heel concreet en makkelijk herkenbaar aan zijn kleuren, “een staalblauw grijs gekruist met rood en fel oranje, een mauve violet, gekleurd met leerbruin en omcirkeld in paarsachtig paars” volgens Messiaen. Ten slotte is er nog het Thème de danse orientale et plain chantesque (in Regard de l’Esprit de joie) en het Thème de joie.

Naast “Vingt Regards sur l’Enfant Jésus”, ontdekt u op deze dubbel cd, werken, gecomponeerd ter ere, Hommage en in memoriam, van Messiaen: “Live Ear Emission! “Homage to Olivier Messiaen” (2001), van Anthony Cheung (°1982), “Rain Tree Sketch II “In memoriam Olivier Messiaen” (1992), van Tōru Takemitsu (1930-1996), “Cloches d’adieu, et un sourire… “In memoriam Olivier Messiaen” (1992), van Tristan Murail (°1947), (een gewezen leerling van Messiaen), “…humble regard sur Olivier Messiaen…” (1993) van György Kurtág (°1926) en “Tombeau de Messiaen” voor piano en Digitale Audio Tape (1994), van Jonathan Harvey (1939-2012).

De Franse pianist Bertrand Chamayou (1981), geboren in Toulouse, studeerde aan het Conservatorium van Toulouse bij Claudine Willoth. Op 15-jarige leeftijd zette Chamayou, onder aanmoediging van de pianist-dirigent, Jean-François Heisser, zijn studie voort aan het Conservatorium van Parijs. Tegelijkertijd begon hij te werken met Maria Curcio in Londen, waarbij hij advies kreeg van Leon Fleisher, Dmitri Bashkirov en vooral Murray Perahia. In 1998 werd hij laureaat van het Kraïnev Pianoconcours in Oekraïne, waarna hij op 20-jarige leeftijd, de Internationale Long-Thibaud-Crespin Competition won. Hij is de enige artiest die drie keer de Franse Victoire de la Musique Classique-prijs heeft ontvangen, in de categorie instrumentale solist in 2016 (voorheen “Revelation of the Year), Solo Instrumentalist” in 2006, en “Opname van het Jaar” in 2012).

Chamayou treedt ook regelmatig op in kamermuziek, met onder meer Renaud en Gautier Capuçon, Quatuor Ebène, Antoine Tamestit, Vilde Frang en Sol Gabetta. In 2015, werd hij Chevalier van de Ordre des Arts et des Lettres, en in 2019, won zijn album met de Pianoconcerti nrs. 2 en 5 van Saint-Saëns (foto), met het Frans Nationaal Orkest o.l.v. Emanuel Krivine, de Gramophone Recording of the Year.

Messiaen Vingt regards sur l’Enfant Jésus Bertrand Chamayou 2 cd Eratohttps://www.stretto.be/2020/09/25/messiaen-turangalila-symphony-door-het-nationaltheater-orchester-mannheim-o-l-v-alexander-soddy-op-het-label-oehms-fenomenaal/

https://www.stretto.be/2021/10/18/messiaen-poemes-pour-mi-chronochromie-en-la-transfiguration-de-notre-seigneur-jesus-christ-live-o-l-v-kent-nagano-op-het-label-br-klassik-top/