De eerste psychologische school was van Sigmund Freud, de tweede van Adler en de derde school was van Viktor Frankl. In het boek “Freud, Adler en Frankl, De Weense wereld van zielsonderzoek” wordt het denken van deze joodse grondleggers van de wereldberoemde scholen voor psychotherapie over genot, macht en betekenis, weerspiegeld in de tijd. De historica, Verena Moritz, vatte als inleiding, de biografie van Freud samen in haar tekst, “Der Urvater”.
Uit welk sociaal milieu kwamen de in Wenen geboren Freud, Adler en Frankl? Welke gezinsomgeving heeft hen gevormd en hoe zagen hun professionele netwerken eruit? De auteurs vertellen op boeiende wijze over 150 jaar cultuur- en wetenschapsgeschiedenis en belichten ook de gecompliceerde relaties tussen deze drie fascinerende persoonlijkheden.
Sigmund Freud (1856-1939), een neuroloog uit Wenen en de grondlegger van de psychoanalyse, was een van de invloedrijkste denkers van de 20ste eeuw. Zijn invloed reikte en reikt veel verder dan de psychologie. Freud zag geest en lichaam als een geheel van energiestromen. Die energiestromen noemde Freud “driften” (Triebe). Deze driften werken doorgaans ongemerkt, en zijn “primair”. Zo onderscheidde Freud een levensdrift (eros), de primaire drang tot zelfbehoud (voortzetting van de soort, liefde voor jezelf en voor de anderen). In zijn later werk meende Freud ook een doodsdrift (thanatos) te kunnen onderscheiden, het streven naar een spanningsloze toestand (oceanisch gevoel). De seksuele driften noemde hij libido. In zijn vroegste teksten verdedigde Freud de ‘theorie van de verleiding’, die inhoudt dat de oorsprong van een neurose, te vinden is in seksuele trauma’s uit de kinderjaren. Freud heeft later de realiteit van dergelijke trauma’s weliswaar verworpen, om deze te vervangen door oedipale fantasieën.
Gedragstherapie, cognitief analytische therapie of transpersoonlijke psychotherapie zijn psychotherapeutische therapieën om uit te leggen wat gedrag motiveert, om onze emoties te verkennen en om ons zelfrespect te vergroten. Sigmund Freud, Alfred Adler en Viktor Frankl, die deel uitmaakten van het intellectueel leven in Wenen, brachten in korte tijd een revolutie teweeg in de wetenschap van het zielsonderzoek. Zij werden de grondleggers van theorieën en behandelmethoden, die vandaag de dag nog steeds relevant zijn, psychoanalyse (Freud), individuele psychologie (Adler) en logotherapie (Frankl). De logotherapie van Viktor Frankl was therapie door middel van “betekenis.”
Viktor Frankl (1905-1997) (foto) overleefde vier concentratiekampen, Türckheim, Kaufering/Dachau, Theresienstadt (Terezin) en Auschwitz. Deze ervaring toonde hem dat mensen het vermogen bezitten om betekenis te vinden. In om het even welke omstandigheden in het leven vinden ze de zin, zelfs in de meest absurde en pijnlijke. Zowel Alfred Adler (1870-1937) als Viktor Frankl, benadrukten de betekenis van het leven, maar ze verschilden in de reikwijdte die ze omvatten en in hun conceptualisaties. Adler, die Erich Fromm beïnvloedde, beperkte zijn bespreking van de zin van het leven tot de eisen van drie levenstaken, werk, liefde en samenleving, met de nadruk op hun relationele aspecten. Daarentegen omvatten Frankls levenstaken werk, liefde, lijden en leven/dood-kwesties, dus volgens een bredere, meer existentiële oriëntatie.
Voor Alfred Adler (foto) kwam betekenis vooral voort uit sociale belangen, waaronder het gevoel erbij te horen, zich gewild te voelen en het streven naar superioriteit door een belangrijke bijdrage te leveren aan anderen. Het sociale belang van een individu is de sleutel tot zijn of haar succes bij het oplossen van de problemen van het leven en het ervaren van gemene relaties door middel van relaties. Zijn behandeling omvatte de moed om verschillende relationele problemen aan te pakken, zoals gevoelens van superioriteit en minderwaardigheid, het belang van samenwerking, werk, vriendschap, liefde, huwelijk en nageslacht.
Voor Frankl was betekenis meer dan creatieve waarden door middel van relationele middelen. Betekenis is gebaseerd op creatieve, ervaringsgerichte en attitudewaarden. Voor Frankl kwam betekenis eerder uit een spirituele dan uit een relationele bron. Het komt voort uit de spirituele behoeften van onze verborgen logos om ons geweten te volgen en zelftranscendentie te zoeken. Betekenis, o.a. verantwoordelijk voor ons bestaan, kwam voor Frankl voort uit de creatieve waarde (een unieke bijdrage leveren), de ervaringswaarde (goede dingen in het leven ontvangen) en de houdingswaarde (een uitdagend standpunt innemen tegen tegenslag, met of zonder sociale steun). Zolang men bewust is, heeft hij de verantwoordelijkheid om ten minste één van deze waarden te realiseren. Frankl benadrukte ook de uniciteit van elk individu als basis voor betekenis. Volgens hem hebben we gezien hoe de zin van het menselijk bestaan, gebaseerd is op de uniciteit en singulariteit van de menselijke persoon. Liefde is de ervaring van een andere persoon beleven in al zijn uniciteit en singulariteit.
Hannes Leidinger (°1969) (Freud), studeerde geschiedenis, klassieke archeologie en prehistorie en vroege geschiedenis in Wenen. Hij is curator van tentoonstellingen, adviseur van radioprogramma’s en tv-documentaires, directeur van wetenschappelijke onderzoeksprojecten, docent aan het Instituut voor Hedendaagse Geschiedenis van de Universiteit van Wenen, en Hoofd van de Weense afdeling van het Ludwig Boltzmann Institut für Kriegsfolgenforschung. Hij heeft talloze publicaties op zijn naam, meest recentelijk bij Residenz Verlag (samen met Christian Rapp), “Hitler – prägende Jahre” (2020).
Christian Rapp (°1964) (Adler) is cultuurwetenschapper en tentoonstellingsconservator en docent aan de Universiteit van Wenen en aan de Hogeschool voor Toegepaste Kunsten aan de New Design University St. Pölten. Op zijn naam staan talrijke publicaties over culturele en sociale geschiedenis, tentoonstellingen en museumprojecten in binnen- en buitenland. Sinds januari 2018, is hij wetenschappelijk directeur van het Huis van de Geschiedenis in het Museum van Neder-Oostenrijk.
Birgit Mosser-Schuöcker (Frankl), advocaat en auteur, werkt sinds 2008 voor ORF. Haar specialiteit is hedendaagse tv-documentaires. Ze heeft non-fictieboeken gepubliceerd over de recente Oostenrijkse geschiedenis en een trilogie van romans (“Der Sturz des Doppeladlers“, “Kinder einer neuen Zeit“, “Die Stunde der Wölfe“).
Hannes Leidinger Christian Rapp Birgit Mosser-Schuöcker Freud Adler Frankl, Die Wiener Welt der Seelenforschung 286 bladz. Duits geïllustreerd uitg. Residenz Verlag ISBN 9783701735662