Waarom durfden de Antwerpenaren op zomerdagen hun kathedraal niet in? Beschermde wierook echt tegen de pest, en wat waren de drie vrouwen van plan die afgehakte vingers onder het altaar verstopten? Wendy Wauters laat u het 16de-eeuwse Antwerpen ontdekken op een geheel unieke wijze, met name door de ogen, oren en neus van… de mensen van toen!
In de 16de eeuw was Antwerpen een mondiaal handelscentrum, waarover de hele wereld sprak. Het was een centrum van handel, kennis en innovatie, maar ook van schandalen, moord, geheimen en intriges. De stad die Antwerpen ooit geweest is, is vandaag de dag haast onherkenbaar. Verwoest door de vlammen en bombardementen van de wereldoorlogen, is haar geschiedenis goed verstopt achter een façade van herbouwde monumenten. Toch was de havenstad ooit het middelpunt van de wereld. Als handelscentrum kende Antwerpen in de 16de eeuw geen evenbeeld, en haar rijkdom en weelde leken ongeëvenaard. De stad van Plantijn en Brueghel stond bol van de bedrijvigheid. Bezoekers kwamen met hun koopwaar uit alle hoeken van de wereld naar de stad waar de geldhandel floreerde. Door de toenemende welvaart kende Antwerpen dan ook een ongekende, culturele bloei.
Tot het eind van de 15de eeuw, was Antwerpen niet veel meer geweest dan een rivierhaven. Twee keer per jaar was er een handelsmarkt, maar er was geen koninklijk hof om de stad luister bij te zetten, er zat geen nationale regering, er was geen leger, er waren geen schepen voor handel of oorlog en er was zelfs geen bisschop. Het was geen stadstaat met een beroemde dynastie zoals Milaan of Florence. Het was Spaans gebied. Toch beschouwde de republiek Venetië, zelf een grootmacht, Antwerpen als de gelijke van “La Serenissima”. Antwerpen werd een wereldstad, het middelpunt van verhalen die in heel Europa de ronde deden, net als het 19de -eeuws Parijs of het New York van een eeuw later, een van de eerste steden waar je alles kon verwachten of in elk geval kon geloven.
Maar tegelijkertijd kende Antwerpen ook een schaduwkant. Rellen, muiterijen en de inquisitie, die als een donkere wolk boven de joodse en protestante inwoners hing, lieten de uitzonderlijke welvaart van korte duur zijn. Desalniettemin bleek de invloed van Antwerpen blijvend. Het kloppend hart van de stad was de kathedraal, waar diepgelovige parochianen het pad kruisten met koekenbakkers, hondenslagers en veehandelaars. Niet meteen wat je van een religieuze ruimte verwacht? Een vlaag van natte hond wurmt zich door dikke blauwe wierookwolken in de Onze-Lieve-Vrouwekerk. De penetrante geur van lijken in ontbinding vermengt zich met de parfumwalm van opgetutte kooplui. Aan een van de tientallen zijaltaren rinkelt voor de honderdste keer een bel. Orgelspel en klokkengelui overstemmen de kreet van een marktkramer bij het portaal. In het schemerduister, langs monumentale schilderijen en fluwelen gordijnen, turen heiligen naar de wirwar van kerkgangers. En wat te denken van de vrouwen die afgehakte vingers onder het altaar verstopten?
Laat u in dit boek meevoeren naar een van dé hotspots van de 16de eeuw: de Onze-Lieve-Vrouwekerk, vanaf 1559, de ‘kathedraal’ van Antwerpen. In dit majestueus bouwwerk was de religieuze sereniteit soms ver te zoeken. Veel terloopse opmerkingen van bekende en onbekende individuen, die tijdens de bloeiperiode van Antwerpen in de kathedraal rondliepen, worden in dit boek voor het voetlicht gebracht. De bespiegelingen zijn vaak tegenstrijdig en onherroepelijk gekleurd door persoonlijke gebeurtenissen, maar juist die mengelmoes van geluiden, maakt het mogelijk om de beleving van de ruimte tastbaar te maken. Ons huidig idee van een kerk als plaats van religieuze verstilling staat immers haaks op de levendige laatmiddeleeuwse realiteit. Kerken waren toen een bruisend knooppunt voor mensen van allerlei pluimage die omwille van uiteenlopende redenen het gebouw bezochten. Wacht tot u leest over het gekmakende heen-en-weer-geloop bij de tientallen zijaltaren, terwijl de lijkgeur uit de grafputten opsteeg…
Dit boek, “De geuren van de kathedraal” geeft een stem aan alle Antwerpse kerkgangers, van pompeuze edelman tot krenterige koekenbakker, van gezagsgetrouwe geestelijke tot argwanende havenwerker. Maar vooral aan de naamloze gezichten, zij die zelden gehoor vinden. Het boek is een duizelingwekkende zintuiglijke ervaring en biedt een totaal nieuwe kijk op de gloriejaren van Antwerpen. Het laatste hoofdstuk sleurt je zelfs mee naar 20 augustus 1566, die fatale zomerdag waarop ook de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal ten prooi viel aan de Beeldenstorm. Het boek is daarenboven voorzien van een tijdlijn met personen en gebeurtenissen in Antwerpen en van de Feestkalender Antwerpen. Zeker lezen!
Wendy Wauters is doctor in de kunstwetenschappen (KU Leuven) met een bekroond proefschrift over de belevingswereld van de middeleeuwse kerkganger. Na een carrière als art director in de reclamesector ging ze aan de slag bij het Leuvense museum en expertisecentrum voor religieuze kunst en cultuur PARCUM. Ze is een veelgevraagd spreker en houdt ervan om de kleine verhalen van de 16de eeuw voor het voetlicht te brengen.
Wendy Wauters De geuren van de kathedraal De overweldigende 16de eeuw in Antwerpen 320 bladz. uitg. Lannoo ISBN 9789401486415