Deze indrukwekkende box met 8 cd’s bevat kamermuziek, orkestwerken, pianowerken en liederen van wel 21 Franse, vrouwelijke componisten, o.a. van Marie Jaëll, Pauline Viardot, Louise Farrenc en Mel Bonis, tot de minder bekende Charlotte Sohy, Marthe Grumbach, Hedwige Chrétien en Madeleine Lemariey.

De 21 vrouwelijke componisten zijn Mel Bonis (1858–1937), de zussen Lili (1893–1918) en Nadia (1887–1979) Boulanger, Marthe Bracquemond (1898-1973), Cécile Chaminade (1857–1944), Hedwige Chrétien (1859-1944), Marie-Foscarine Damaschino (1844-1921), Jeanne Danglas (1871-1915), Jeanne Louise Farrenc (1804–75), Clémence de Grandval (1828–1907), Marthe Grumbach (1871-1932), Augusta Holmès (1847–1903), Madeleine Jaeger (1868-1905), Marie Jaëll (1846–1925), Madeleine Lemariey ( ?), Hélène de Montgeroult (1764–1836), Virginie Morel-du Verger (1799-1869), Henriette Renié (1875–1956), Charlotte Sohy  (1887-1955) Rita Strohl (1865- 1941) en Pauline Viardot-Garcia (1821–1910).

De Franse pianopedagoge Louise Dumont Farrenc bv. was één van de grootste vrouwelijke componisten van de 19de eeuw. Het nastreven van een muzikale carrière was in de 19de eeuw weliswaar geen evidente zaak voor vrouwen. Louise Farrencs karakter en vastberadenheid zorgden er weliswaar voor dat ze gerespecteerd werd en dat ze in 1842, de eerste vrouwelijke docente piano werd aan het conservatorium in Parijs. Vrouwelijke componisten hadden tijdens hun leven grote moeite om hun stem te laten horen en erkenning te krijgen. Ook vandaag is hun muziek nog maar zelden te horen in de concertzaal of in de opera. Die situatie vraagt om een mentaliteitswijziging, maar dan komen de vragen, goed, laten we vrouwelijke componisten programmeren, maar wie, en welke van hun werken? Deze uitgebreide collectie belicht de vele, vele over het hoofd geziene romantische componisten van het 19^de-eeuwse Frankrijk.

Neem nou Cécile Chaminade (1857-1944) bv. Zij was ooit een gevierde pianiste en componiste. Ze studeerde bij Félix Le Couppey, Marie Gabriel Augustin Savard, de Belgische violist Martin Pierre Marsick en bij Benjamin Godard. Ze werd aangemoedigd door Camille Saint-Saëns, Emmanuel Chabrier, Ambroise Thomas, Georges Bizet en door de legendarische pianist en pedagoog Isidore Philipp (1863-1958). Daarna begon haar carrière in Frankrijk, Engeland en de Verenigde Staten. Hoewel ze ook symfonische werken componeerde, was ze vooral bekend voor haar pianocomposities en Mélodies. Cécile huwde in 1901 de aanzienlijk oudere muziekuitgever uit Marseille, Louis-Mathieu Carbonel. Die overleed in 1907 waarna Cécile dan maar naar de Var trok. Vanaf 1925 woonde ze in Monte-Carlo waar ze op 87-jarige leeftijd overleed.

Haar zuster Henriette werd in 1897 de tweede vrouw van de beroemde pianist, Moritz Moszkowski (1854-1925) (foto). Cécile componeerde twee pianotrio’s. Het Trio op deze cd was haar tweede. Ze componeerde het in 1887 en droeg het op aan de cellist Jules Delsart (1844-1900) die een Stradivarius bespeelde, cellist was van het Quatuor Marsick en bekend is gebleven door het arrangement dat hij maakte voor cello en piano van de vioolsonate van César Franck. Het Lento uit het trio van Chaminade is van een ongekende schoonheid en de overige twee bewegingen steken vol gepassioneerde melodieën en karaktervol temperament. Dit trio zou veel meer op concerten gespeeld moeten worden.

Dan is er bv. ook Mélanie Hélène Bonis, de dochter van een arts, speelde als kind reeds in haar eentje op de oude piano van haar ouders. Het lag in de lijn der verwachting dat ze naaister zou worden, maar ze ontsnapte daar aan dankzij Jacques-Hippolyte Maury, een vriend van haar ouders, die docent kornet was aan het Conservatorium van Parijs. Die stelde haar voor aan César Franck, die haar in 1876, toeliet tot de klas harmonieleer en pianobegeleiding. Ze werd ook toehoorder van zijn orgelklas. In 1877 kreeg ze een eervolle vermelding harmonieleer en pianobegeleiding. Daarna studeerde ze bij Auguste Bazille, waar ze klasgenoot was van ene Debussy… Ze behaalde in 1879 een tweede prijs voor begeleiding en in 1880 een eerste prijs voor harmonieleer. Ze was lid van de Société nationale de musique van 1899 tot 1911 en was secretaris vanaf 1910. Als vermogend lid van de Parijse bourgeoisie kon ze zich permitteren om zich professioneel te wijden aan het componeren, maar in haar latere jaren, trok de door haar gecomponeerde muziek, steeds minder belangstelling.

Geboren in de zeer artistieke familie Dumont, onder wie schilders en beeldhouwers die terug gingen tot de late 17de eeuw, groeide Louise Farrenc op in een liberaal, intellectueel milieu in de wijk van de Sorbonne die speciaal aan kunstenaars was toegewezen. Ze toonde al vroeg een gave voor zowel schilderen als piano, maar besloot om haar pianospel te cultiveren. Ze volgde les bij Anton Reicha aan het Conservatorium van Parijs, toen nog “École royale de Musique”, en gaf regelmatig uitvoeringen zowel in het particulier, gecultiveerd gezelschap van de Sorbonne als op openbare concerten. Door de privébijeenkomsten thuis, maakte ze kennis met de fluitist van het “Théâtre italien”, de componist en muziekuitgever uit Marseille, Aristide Farrenc, met wie ze kort na haar 17de verjaardag, in 1821, trouwde. Muzikale connecties volgden snel. Hummel werd een goede vriend en adviseur, Aristide’s zus trouwde met de componist en criticus Ernest Reyer, de operacomponisten Auber en Fromental Halévy werden bewonderaars, en ze ontving gunstige recensies van zowel Parijse muziekcritici onder wie Berlioz, als van Schumann.

In 1842 werd Louise Farrenc benoemd tot professor piano aan het Conservatorium in Parijs. Het was de eerste keer dat een vrouw een hoogleraarschap kreeg op een instrumentale afdeling. Zij en Henri Herz deelden de verantwoordelijkheid voor de pianodivisie voor vrouwen. Herz, die een man was, had recht op een hogere vergoeding dan Louise. Maar, in 1850, toen zij als componiste goed was ingeburgerd, en goed ondersteund was door prominente figuren uit de muziekwereld, onderhandelde ze met succes over een verhoging van haar salaris tot ze uiteindelijk op een gelijk niveau kwam. Ze gaf les tot 1872. Haar dochter Victorine was, tragisch jong, in 1859 overleden (ze was net 32 jaar oud). Te zijner tijd besteedden Louise en Aristide hun energie aan een nieuw project, de uitgave van een bloemlezing in wel twintig boeken van historische muziek genaamd “Le Trésor des pianistes” (1861–1872).

Augusta Holmès werd geboren te Parijs. Desondanks dat ze talent had voor het pianospel, mocht ze niet gaan studeren aan het conservatorium van Parijs. Daarom ging ze privéles volgen. Haar leerkrachten waren de lokale pianiste Mademoiselle Peyronnet, de kathedraalorganist van Versailles, Henri Lambert en Hyacinthe Klosé. Ze kende Franz Liszt, aan wie ze een aantal van haar vroege composities toonde. Rond 1876 werd ze een leerling van César Franck, wie ze aanschouwde als haar ware leermeester. Zij leidde de groep van Francks studenten die in 1891 een bronzen medaille voor diens graf bestelden bij Auguste Rodin. Net zoals andere vrouwelijke componisten, waaronder Fanny Mendelssohn en Clara Schumann, publiceerde Holmès een aantal van haar vroege werken onder een mannelijk pseudoniem (“Hermann Zenta”). Dit was omdat vrouwen in de toenmalige Europese maatschappij niet serieus werden genomen als kunstenaars en daarom weerhouden werden om te publiceren. Ter gelegenheid van de viering van het 100-jarige jubileum van de Franse Revolutie werd Holmès in 1889 gevraagd om een ‘Ode triomphale’ te componeren voor de Exposition Universelle. Het werk vereist 1200 muzikanten. Holmès bouwde een reputatie op voor haar programmatische muziek, welke doorgaans een politieke betekenis had. Voorbeelden zijn de symfonische gedichten Irlande and Pologne. Holmès is nooit getrouwd. Ze woonde samen met de dichter Catulle Mendès en ze kregen 5 kinderen.

Marie Trautmann, want zo heette Marie Jaëll eigenlijk, kwam in 1856, als 10-jarig, joods pianistisch wonderkind uit de Elzas naar Parijs, om er aan het Conservatoire national supérieur de musique les te volgen bij Henri Herz. Tijdens haar vele concertreizen ontmoette ze in Baden-Baden de joods-Oostenrijkse pianist Alfred Jaëll, een leerling van Carl Czerny en hofpianist van Koning George V van Hannover. Ze huwden in 1866 en beiden werden wereldberoemd. Ze studeerde compositie bij César Franck en Camille Saint-Saëns en in 1895 begon zij met de ontwikkeling van een methode voor piano op basis van psychologie en fysiologie. Zij studeerde psychologie aan de Sorbonne en werkte mee aan experimenten en onderzoeken van Charles Féré, een leerling van Jean-Martin Charcot. De beroemdst geworden leerling van Marie Jaëll heette… Albert Schweitzer.

Pauline Viardot (1821-1910) was niet alleen de meest invloedrijke zangeres van de 19de eeuw, maar ook een pedagoog en componiste, o.a. van 5 opera’s, wiens talent, persoonlijkheid en onvergelijkbare uitstraling haar tot één van de leidende figuren van de Franse Romantiek maakten. Gounod en Berlioz beschouwden haar als ‘collaboratrice’ aan hun opera’s, Saint-Saëns droeg zijn Samson et Delilah op aan haar, nog anderen prezen haar als componiste de hemel in. Pauline Viardot, een gewezen leerlinge van Liszt en Anton Reicha, reisde veel, was bekend en geliefd, zong op alle grote podia in Europa en stond op goede voet met verschillende vorstenhuizen.

Pauline Viardot-Garcia was de dochter van de Spaans-Andalusische tenor, Manuel del Pópulo Vicente García (1775-1832), (voor wie Rossini de rol van graaf Almaviva in “De Barbier van Sevilla”, componeerde), en van zijn tweede vrouw, de sopraan Joaquina Sitches. Hun twee dochters, Maria en Pauline, werden allebei zangeres en hun zoon, de bariton, Manuel jr. werd een beroemde zangpedagoog. Zus Maria (1808-1836) (foto) werd een echte diva. Zij huwde op 17-jarige leeftijd met de 45-jarige bankier Eugène Malibran (1781-1836) en leidde als Maria Malibran een opwindend leven dat door de roddelpers gretig werd gevolgd. Er kwam echter op een dramatische manier een einde aan haar leven, toen ze op 28-jarige leeftijd in het Londense Regent’s park van haar paard viel en een korte tijd daarna aan haar verwondingen overleed.

In 1840 trouwde Pauline op advies van haar vriendin, George Sand, met Louis Viardot (1800-1883) (foto), de directeur van het Theatre Italien. Hij was weliswaar 20 jaar ouder dan zij, maar deed alles om haar te steunen en haar carrière uit te bouwen. Ze kwam bv. terecht in Sint-Petersburg, waar ze 3 seizoenen lang, prima donna was. Daar ontmoette ze in 1843, de Russische schrijver Ivan Toergenjev (1818-1883), een vriend van haar man, die echter op haar verliefd werd. Het begin van een levenslange verhouding, die fluctueerde tussen vriendschap, liefde, obsessie, frustratie en artistieke zielsverwantschap. Guy de Maupassant noemde de relatie tussen de zangeres en de Russische schrijver “la plus belle histoire d’amour du 19 siècle”. Pauline’s echtgenoot overleed in mei 1883, Toergenjev overleed 3 maanden later…

Hélène de Montgeroult (1764-1836) toonde reeds als kind een vroegrijp muzikaal talent in het prerevolutionaire Frankrijk, en werd geroemd als een van de beste pianisten en improvisatoren van haar tijd. Opgesloten tijdens een poging om Napels te bereiken ten tijde van de Revolutie, kon ze terugkeren naar Frankrijk. Daar werkte ze voor het Institut National de Musique, maar werd opnieuw opgesloten tijdens de terreur. Eindelijk voorgoed vrijgelaten, werd ze professor piano aan het Conservatoire de Musique in Parijs. Hélène de Montgeroult wist een belangrijk oeuvre voor de piano te componeren, evenals een complete methode, inclusief 114 etudes. In de tekst van het bijbehorend boekje noemt de Britse pianiste Clare Hammond, Montgeroult als ‘een van de meest verkennende pianistische persoonlijkheden van onze tijd’. Uit haar “Cours complet pour l’enseignement du forte-piano” heeft Hammond 29 etudes geselecteerd die het uniek talent benadrukken van deze componiste wiens muziek vergelijkbaar was met die van Chopin, Mendelssohn en Schumann, muziek met harmonische durf, textuurcomplexiteit en, ondanks het pedagogische doel, een zangkwaliteit en een expressieve diepte. De Études van Montgeroult, die al zo lang zo volledig zijn vergeten, verdienen een vergelijkbare bekendheid en populariteit als die van haar tijdgenoten.

Charlotte Sohy (1887-1955) componeerde 35 werken voor alle muzikale formaties, die, afgezien van haar “Triptyque champêtre” op. 21, voor fluit, viool, altviool, cello en harp uit 1925, tot vandaag niet waren opgenomen. Charlotte Sohy componeerde vocale muziek, kamer- en pianomuziek, en orkestwerken, waaronder een Symphonie en ut dièse mineur, “Grande Guerre”, op. 10 (1914-1917), gecreëerd in Besançon door Debora Waldman.

De Franse dirigente, pianiste, organiste en vooral beroemde docente, Juliette Nadia Boulanger (1887-1979) en haar jong overleden zuster Juliette Marie Olga (Lili) (1893-1918) behoorden tijdens het fin-de–siècle en de Belle époque in Parijs tot het neusje van de zalm van het Frans muziekleven. Ze waren de dochters van de componist-pianist Ernest Boulanger (1815-1900) (foto), die bevriend was met Ambroise Thomas, Gounod en Tsjaikofski, die in 1835 de Prix de Rome had gewonnen, die een tiental succesvolle opéra’s comiques had gecomponeerd en docent compositie was aan het Conservatorium in Parijs. Hun moeder was de Russische prinses Raïssa Ivanovna Mychetsky (1854/1858-1935), die zangeres was. Het werd weliswaar nooit bewezen maar naar het schijnt was niet Ernest Boulanger hun vader, maar wel William Oscar Wilford Bouwens van der Boijen (1834-1907), een Nederlandse architect die zich in Parijs had gevestigd als architect van Hôtels particulier. Het huwelijk tussen Ernest en Raïssa was trouwens meer dan zeven jaar kinderloos. In januari 1885, was Raïssa weliswaar bevallen van een eerste dochter, Nina Juliette, die echter het daarop volgend jaar, overleed. Een vierde en laatste dochter, Léa Marie-Louise, werd geboren op 24 maart 1898, maar overleed ook reeds vijf maanden later.

Hoe dan ook, de beide zussen Nadia en Lili, groeiden op in een zeer muzikaal en een zeer intellectueel milieu. Lili was nog geen vijf jaar oud toen ze met haar oudere zus, Nadia, meeging naar het conservatorium. Als organiste kreeg Nadia les van Charles-Marie Widor en Louis Vierne en zou later het orgel bespelen tijdens de premières van Coplands Symphony for Organ and Orchestra (1925), later herwerkt tot zijn Symphony Nr. 1, en Stravinsky’s Concerto in Es, “Dumbarton Oaks” (privé, 1938).

Als pianiste vormde Nadia (foto) vanaf 1904 een duo met haar pianodocent, Raoul Pugno. Lili studeerde compositie bij Paul Vidal, fuga en contrapunt bij Georges Caussade, orgel bij Louis Vierne, harp bij Alphonse Hasselmans, en verder piano, viool en cello. Voor een deel vonden de lessen thuis plaats wegens het zwakke gestelvan Lili. Lili was nl. chronisch ziek sinds ze op tweejarige leeftijd een longontsteking had opgelopen. Ze behaalde in 1913 desondanks als eerste vrouw, de Prix de Rome met haar cantate “Faust et Hélène”. Begin 1918 vluchtten de beide zussen naar Mézy-sur-Seine in het departement Seine-et-Oise (nu Yvelines). Daar overleed Lili op 15 maart van dat jaar. De diagnose was een vorm van tuberculose, maar mogelijks was de toen nog onbekende ziekte van Crohn de oorzaak van haar zwakke gezondheid en haar vroege dood.

De uitvoerders/solisten zijn Victor Julien-Laferrière, Théo Fouchenneret, Tristan Raës, Cyrille Dubois, Roberto Prosseda, Alessandra Ammara, Ismaël Margain, François Dumont, Anna Agafia, Leo Hussain en Anaïs Constans, Marie Vermeulin, David Zobel, Yann Beuron, Étienne Manchon, Aude Extrémo, Frank Braley en François Rougier, Alexandre Pascal, Héloïse Luzzati en Célia Oneto Bensaid, Mihály Berecz, Nathalia Milstein en het Quatuor Hanson. Het Orchestre du Capitole de Toulouse, het Orchestre National de France, het Orchestre national de Metz Grand Est en Les Siècles, staan o.l.v. Leo Hussain, Débora Waldman,  David Reiland en François-Xavier Roth.

Inhoud:

Augusta Holmès: La Nuit et l’Amour aus ›Ludus pro patria‹; Chemin du ciel aus »Contes divins«; L’Amour & Le Vin aus ›Les Sept Ivresses‹; Andromede

Charlotte Sohy: Les Meditations; Symphonie cis-moll; Klaviersonate

Cecile Chaminade: Reve d’un soir; Veux tu; 6 Pieces romantiques; Callirhoe; Concertino für Flöte & Orchester

Clemence de Grandval: Le Bohemien; Sacrifice; Andante & Intermezzo

Hedwige Chrétien: Petits Poemes au bord de l’eau

Helene de Montgeroult: Klaviersonate op. 5 Nr. 2

Henriette Renie: Sonate für Cello & Klavier

Jeanne Danglas: L’Amour s’eveille; Du coeur aux levres

Lili Boulanger: D’un matin de printemps; Nocturne; Cortege

Louise Farrenc: Symphonie Nr. 3; Klaviertrio

Madeleine Jaeger: La Chason du rouet; Les Etoiles mortelles

Madeleine Lemariey: Clair de lune; Heure exquise

Marie Jaell: Voix du printemps; Reverie aus ›Les Orientales‹; Quatre heures du matin aus ›La Mer‹; Introduction & Chant de douleur aus ›Ossiane‹

Marie-Foscarine Damaschino: A une femme; L’Enfant; J’ai dans mon coeur

Marthe Bracquemond: Le Cormoran; Au bord du lac

Marthe Grumbach: A Nere

Mel Bonis: Album pour les Tout-Petits; 6 Pieces für Klavier 4-händig; Le Reve de Cleopatre; Ophelie; Salome; Barcarolle pour piano; La Cathedrale blessee; Romance sans paroles; Au crepuscule; La Chanson du rouet; Vers le pur amour; Un soir; Viens; Viola; Immortelle Tendresse; Invocation; Elegie sur le mode antique; Sonate für Cello & Klavier; Suite en forme de valses; Melisande; Desdemona; Omphale; Ophelie; Viviane; Phoebe; Salome

Nadia Boulanger: 3 Pièces pour Violoncelle et Piano (›La Sirene‹)

Pauline Viardot: Sonatine pour Violine & Piano; Aimez-moi; Hai-luli; Ici-bas tous les lilas meurent; Solitude; Les Filles de Cadix; Havanaise; L’Absence; 12 Melodies sur des poesies russes (extr.)

Rita Strohl: Grande Fantaisie-Quintette; Berceuse de ›Bilitis‹; Sonett

Virginie Morel: 8 Etudes mélodiques

Compositrices New Light on French Romantic Women Composers 8 cd Bru Zane BZ2006