Het programma van deze cd stelt twee contrasterende, maar bepalende componisten uit de Britse muziek voor. De opera, “Peter Grimes”, die een buitenstaander afbeeldt binnen een geïsoleerde gemeenschap, weerspiegelde de situatie van Britten ten tijde van de compositie. De autodidact Elgar aarzelde enigszins om een vioolconcerto te componeren, maar na een ontmoeting met Fritz Kreisler, kwam hij tot het creëren van een meesterwerk. Uitgevoerd met Crudele’s kenmerkende beheersing van orkestrale kleuren, brengt deze opname alle facetten van de werken aan het licht en combineert met succes de solopartij met de orkestbegeleiding in een perfecte symbiose.
Na vooral in de jaren ’30, heel wat toneelmuziek te hebben gecomponeerd, componeerde Benjamin Britten tussen 1945 en 1973, wel 14 opera’s. Toen hij in de loop van de 28 jaar tussen “Peter Grimes” en “Death in Venice”, elementen van atonaliteit introduceerde, (hoewel hij in wezen een tonale componist bleef), en van oosterse muziek, met name gamelan maar ook oosterse harmonieën, veranderde naderhand Brittens muzikale stijl. De Britten-Pears Foundation beschouwt de opera’s van de componist als “misschien wel het meest substantiële en belangrijkste deel van zijn compositorisch nalatenschap”. De opera’s van Britten zijn daarenboven stevig verankerd in het internationaal repertoire. Volgens Operabase worden ze wereldwijd meer uitgevoerd dan die van enige andere componist, geboren in de 20ste eeuw, en alleen Puccini en Richard Strauss komen voor hem als de lijst wordt uitgebreid tot alle opera’s die na 1900 zijn gecomponeerd.
De zee was geen onbekende voor Britten. Hij woonde nl. vrijwel zijn hele leven aan de kust van Suffolk. “Ik voel me thuis in dit soort landschappen… de moerassen, de kleine dorpjes, de vissers in hun boten – dat maakt allemaal deel uit van mijn leven zonder welke ik niet kan lijken te kunnen. Ik kan niet werken en leven zonder wortels”. Brittens opera, “Peter Grimes” gaat over misantropische, eenzame een visser uit Aldeburgh, een vissersdorp in Engeland aan de Noordzee.
De zee is een constante aanwezigheid in “Peter Grimes”, die zich afspeelt in een vissersdorpje in Suffolk, waar de visser Peter Grimes uit de gemeenschap wordt verjaagd nadat zijn twee leerling-jongens onder mysterieuze omstandigheden zijn omgekomen. De opera kan gezien worden als een allegorie van de manier waarop de maatschappij omgaat met buitenbeentjes – een thema dat aansprak op Brittens eigen gevoel van vervreemding. In de opera worden de intermezzo’s gespeeld met het gordijn open en staan ze bijna op zichzelf, om er concertstukken van te maken was slechts een kleine bewerking door de componist nodig. Omdat elke intermezzo in de opera zonder pauze als scèneverandering, naar de volgende scène leidt, heeft Britten telkens de finales herschreven om er op zichzelf staande concertstukken van te maken.
Toen “Peter Grimes” voor het eerst werd opgevoerd, werd het meteen de meest succesvolle Engelse opera sinds Purcells “Dido and Aeneas. De opera sprak de mensen meteen aan en werd standaardrepertoire. Britten arrangeerde tegelijkertijd een orkestrale suite, bestaande uit vier tussenspelen (interludes), 4 briljant georkestreerde portretten van de Noordzee. De eerste voorstelling van de opera in het Sadler’s Wells Theatre in Londen en die van de suite, vonden beide plaats in juni 1945. Britten dirigeerde de “Four sea interludes” toen zelf in de Cheltenham Town Hall.
De suite bestaat uit vier delen, Dawn: tempo: Tempo lento e tranquillo, Sunday morning: tempo: Allegro spirituoso, Moonlight: tempo: Andante comodo e rubato en Storm: tempo: Presto con fuoco.
“Dawn” (Prelude to Act 1) introduceert vervolgens de zee. Britten verdeelde het orkest in hoge, midden en lage registers. De hoge violen en fluiten verbeelden de meeuwen, klarinetten, altviolen en harp-arpeggio’s suggereren de wind, en het koper en de lagere strijkers vertegenwoordigen de deining van de zee met een koraalachtige melodie.
In “Sunday Morning” (Prelude to Act II ) is de lucht nu blauw, de golven zijn sterker, de zeevogels luider en de kerkklokken luiden, niet vanuit de percussiesectie, maar fantasierijk gesuggereerd door de hoorns. Daartegenover spelen de piccolo en de kleinste (es)klarinet, gevolgd door de violen, een stekelige melodie. Een dalende klarinettoonladder leidt naar een melodie in de lagere strijkers met een speelse fluitversiering, dit bouwt op naar een fanfare-climax met hoge trompettoonladders voor het wegdeint.
In “Moonlight” (Prelude to Act III ) straalt de muziek de mysterieuze stilte van de maan uit. De wateren zijn bijna kalm. Dit intermezzo vormt de emotionele kern van de opera, wanneer Grimes na de dood van de twee leerling-jongens weet dat zijn tijd om is. Lage instrumenten – cello’s en bassen, fagotten en contrafagot – spelen een zachte maar aanhoudende golf, hiertegenover staat een stekelige, hoog geplaatst motief in de fluit en harp. Op het hoogtepunt neemt het hele orkest het eerste motief over, terwijl de piccolo en xylofoon zich bij de fluiten en de harp voegen.
Tussen de Scènes 1 en 2 van de eerste akte, zorgt “Storm” voor een aantal angstaanjagende momenten, waarop we als het ware in het oog van de storm zitten. Het woeste begin wordt gedomineerd door de pauken en het tweede thema is een chromatisch opstijgend motief, gespeeld door trombones en trompetten, waarbij stormwinden zich in de strijkers opbouwen. Uiteindelijk ontstaat er rust en gaat de muziek over in pianissimo, maar blijft vol opgekropte energie. Britten portretteerde hier niet alleen de storm, maar tegelijk de spanning tussen Grimes en de rest van de bewoners.
Een uitvoering van het Vioolconcerto van Elgar, in 1910 gecomponeerd in opdracht van de Royal Philharmonic Society voor Fritz Kreisler, en in 1932 opgenomen door de toen 16-jarige! Yehudi Menuhin, is een echte krachttoer vanwege de lengte en de extreme moeilijkheidsgraad. De viool was nl. Elgars eigen instrument en zijn Vioolconcerto was bijna als een persoonlijke bekentenis: het was te emotioneel, gaf Elgar toe, eraan toevoegend dat hij het toch wel leuk vond. De solopartij is een van de vermoeiendste uit het repertoire van bravoure-viooltechnieken. In een interview heeft Fritz Kreisler, aan wie het Vioolconcerto is opgedragen, Elgar gerangschikt naast Beethoven en Brahms. Elgar kwam de uitdaging na. Zijn Vioolconcerto combineert de zangkwaliteit van Beethoven met de symfonische dramatiek van Brahms.
Naast het opschrift “Aqui está encerrada el alma de …..” uit de moralistische en maatschappijkritische schelmenroman, “Gil Blas” (1715-1735) van Alain-René Lesage, die misschien verwijst naar de ziel van Elgars geliefde, de Amerikaanse Julia Worthington of naar de ziel van zijn allereerste grote liefde, Helen Weaver (foto), zijn de drie magistrale bewegingen van dit enigmatisch concerto voorzien van inscripties. Die inscripties verwijzen in de emotioneel sterk bewogen, dramatisch-Edwardiaanse en klassiek-romantisch Brahmsiaanse eerste beweging, naar Elgars geliefde, Alice Stuart-Wortley (“Windflower”) (kleurfoto), de dochter van de schilder John Everett Millais, en naar zijn vroegere geliefde, de violiste Helen Weaver. In de tweede beweging verwijzen ze naar Elgars vrouw Caroline Alice (Lady Elgar), en naar zijn moeder Ann, en in de virtuoze finale, naar zijn vriend en biograaf Billy Reed en de muziekuitgever August Jaeger (foto), (het overweldigend mooie “Nimrod” uit de “Enigma Variaties”).
Michael Barenboim (1985), de zoon van de wereldberoemde dirigent en pianist, Daniel Barenboim en de sublieme, Russische pianiste, Yelena Bashkirova, begon op vierjarige leeftijd piano te spelen. Toen het gezin in 1992 naar Berlijn verhuisde, stapte hij over op de viool en kreeg les van Abraham Jaffe en studeerde bij Axel Wilczok aan de Rostock Universiteit voor Muziek en Theater. Michael Barenboim is sinds 2000 lid van het West-Eastern Divan Orchestra en sinds 2003 concertmeester.
Alessandro Crudele, geboren in Milaan, studeerde viool en compositie aan het Conservatorium Giuseppe Verdi, waar hij in 1997 afstudeerde. Van 1999 tot 2003 studeerde hij directie aan de Accademia Musicale Chigiana in Siena, waar hij verschillende beurzen en het prestigieuze “Diploma d’Onore” ontving. Alessandro Crudele is ondertussen een van de meest vooraanstaande en veelzijdige dirigenten die de afgelopen jaren uit Italië zijn voortgekomen
Britten & Elgar Sea Inerludes, Violin Concerto Michael Barenboim Alessandro Crudele Philharmonia Orchestra cd Linn CKD 729