Aan één van hun symfonische gedichten danken veel romantische componisten hun bekendheid. Met de vijftien titels die op deze opname worden aangeboden, kun je, naast Franse meesterwerken van het genre, vier niet eerder uitgebrachte composities en zeldzaamheden ontdekken, gesigneerd door vrouwelijke componisten. Het Orchestre national de Lyon, een groot verdediger van de Franse romantische muziek, biedt een palet van glinsterende kleuren onder leiding van Nikolaj Szeps-Znaider en vertelt ons in muziek o.a. de legende van Merlijn de tovenaar, het verhaal van Doornroosje en het avontuur van de Tovenaarsleerling.

Als componist en dirigent was Franz Liszt (foto) een belangrijke vertegenwoordiger van programmamuziek en een fervent aanhanger van de ‘nieuwe muziek’ van de Neudeutsche Schule. In het verlengde daarvan was hij de bedenker van het symfonisch gedicht en het pianorecital. Franz Liszt, die wel 13 symfonische gedichten componeerde, geldt in elk geval als de naamgever van “sinfonische Dichtung”, die in het Duits ook Tondichtung heet. Richard Strauss bv. gaf de voorkeur aan “Tondichtung”.

De eerste die de Duitse term “Tondichtung” gebruikte, was Carl Loewe (1796-1869) (foto). Niet voor een orkestwerk maar voor, “Mazeppa”, op. 27 (1828), een pianocompositie, gebaseerd op het gelijknamig gedicht van Lord Byron. Loewe componeerde het twaalf jaar voor Liszt hetzelfde onderwerp orkestraal behandelde. In het tweede kwart van de 19de eeuw leek de toekomst van de symfonie als genre onzeker. Hoewel veel componisten in de jaren 1820 en 1830 symfonieën bleven componeren, groeide het gevoel dat deze werken esthetisch veel minder waren dan deze van Beethoven. De echte vraag was niet zozeer of symfonieën nog gecomponeerd konden worden, maar of het genre nog verder zou kunnen bloeien en groeien. Mendelssohn, Schumann en Niels Gade boekten successen met hun symfonieën, waardoor het debat over de vraag of het genre dood was op zijn minst tijdelijk werd stopgezet.

Niettemin begonnen componisten de compactere vorm van de concert ouverture te verkennen als een vorm waarin muzikale, verhalende en picturale ideeën werden vermengd. Tussen 1845 en 1847 componeerde César Franck (foto) een opvallend orkestwerk, gebaseerd op Victor Hugo’s gedicht “Ce qu’on entend sur la montagne”. Ook dit werk vertoonde kenmerken van een symfonisch gedicht, voorafgaand aan Liszts composities. Franck heeft zijn stuk echter niet gepubliceerd of uitgevoerd, noch was hij van plan het genre te definiëren. Liszts vastberadenheid om het symfonisch gedicht te verkennen en te promoten leverde hem uiteindelijk de erkenning op als uitvinder van het genre.

In navolging van Liszt, componeerde Saint-Saëns (foto) 4 symfonische gedichten, “Le Rouet d’Omphale”, “Danse macabre”, “Phaëton”, en “La jeunesse d’Hercule”. Begin jaren ‘50 had de jonge Camille Saint-Saëns, Liszt voor het eerst ontmoet. Er was een hechte vriendschappelijke band gegroeid tussen beide componisten en aangaande pianospel kreeg Saint-Saëns zelfs de bijnaam, ‘de Franse Liszt’.

Op deze dubbel cd staan 15 symfonische gedichten van Mel Bonis, Lili Boulanger, Alfred Bruneau, Emmanuel Chabrier, Ernest Chausson, Paul Dukas, Henri Duparc, César Franck, Ernest Guiraud, Augusta Holmès, Vincent D’indy, Victorin Joncières, Henri Rabaud, Camille Saint-Saëns en Charlotte Sohy.

Charlotte Sohy (1887-1955) (foto)componeerde 35 werken voor alle muzikale formaties, die, afgezien van haar “Triptyque champêtre” op. 21, voor fluit, viool, altviool, cello en harp uit 1925, tot vandaag niet waren opgenomen. Charlotte Marie Louise Durey was de dochter van een industrieel en de nicht van de toekomstige componist van de Groupe des Six, Louis Durey. Ze kreeg een rijke en volledige opleiding, inclusief les piano en harmonie van Georges Marty, werd al vroeg in de muziekwereld geïntroduceerd en werd de vriendin van Nadia Boulanger en Mel Bonis. Ze vervolmaakte zich aan de Schola Cantorum, bij Alexandre Guilmant, en vervolgens bij Louis Vierne, orgel en bij Vincent d’Indy, compositie. Charlotte Sohy componeerde vocale muziek, kamer- en pianomuziek, en orkestwerken, waaronder een Symphonie en ut dièse mineur, “Grande Guerre”, op. 10 (1914-1917), gecreëerd in Besançon door Debora Waldman.

Dan is er bv. ook Mélanie Hélène Bonis, de dochter van een arts, zij speelde als kind reeds in haar eentje op de oude piano van haar ouders. Het lag in de lijn der verwachting dat ze naaister zou worden, maar ze ontsnapte daar aan dankzij Jacques-Hippolyte Maury, een vriend van haar ouders, die docent kornet was aan het Conservatorium van Parijs. Die stelde haar voor aan César Franck, die haar in 1876, toeliet tot de klas harmonieleer en pianobegeleiding. Ze werd ook toehoorder van zijn orgelklas. In 1877 kreeg ze een eervolle vermelding harmonieleer en pianobegeleiding. Daarna studeerde ze bij Auguste Bazille, waar ze klasgenoot was van ene Debussy… Ze behaalde in 1879 een tweede prijs voor begeleiding en in 1880 een eerste prijs voor harmonieleer. Ze was lid van de Société nationale de musique van 1899 tot 1911 en was secretaris vanaf 1910. Als vermogend lid van de Parijse bourgeoisie kon ze zich permitteren om zich professioneel te wijden aan het componeren, maar in haar latere jaren, trok de door haar gecomponeerde muziek, steeds minder belangstelling.

Augusta Holmès werd geboren te Parijs. Desondanks dat ze talent had voor het pianospel, mocht ze niet gaan studeren aan het conservatorium van Parijs. Daarom ging ze privéles volgen. Haar leerkrachten waren de lokale pianiste Mademoiselle Peyronnet, de kathedraalorganist van Versailles, Henri Lambert en Hyacinthe Klosé. Ze kende Franz Liszt, aan wie ze een aantal van haar vroege composities toonde. Rond 1876 werd ze een leerling van César Franck, wie ze aanschouwde als haar ware leermeester. Zij leidde de groep van Francks studenten die in 1891 een bronzen medaille voor diens graf bestelden bij Auguste Rodin. Net zoals andere vrouwelijke componisten, waaronder Fanny Mendelssohn en Clara Schumann, publiceerde Holmès een aantal van haar vroege werken onder een mannelijk pseudoniem (“Hermann Zenta”). Dit was omdat vrouwen in de toenmalige Europese maatschappij niet serieus werden genomen als kunstenaars en daarom weerhouden werden om te publiceren. Ter gelegenheid van de viering van het 100-jarige jubileum van de Franse Revolutie werd Holmès in 1889 gevraagd om een ‘Ode triomphale’ te componeren voor de Exposition Universelle. Het werk vereist 1200 muzikanten. Holmès bouwde een reputatie op voor haar programmatische muziek, welke doorgaans een politieke betekenis had. Voorbeelden zijn de symfonische gedichten Irlande and Pologne. Holmès is nooit getrouwd. Ze woonde samen met de dichter Catulle Mendès en ze kregen 5 kinderen.

De Franse dirigente, pianiste, organiste en vooral beroemde docente, Juliette Nadia Boulanger (1887-1979) en haar jong overleden zuster Juliette Marie Olga (Lili) (1893-1918) behoorden tijdens het fin-de–siècle en de Belle époque in Parijs tot het neusje van de zalm van het Frans muziekleven. Ze waren de dochters van de componist-pianist Ernest Boulanger (1815-1900) (foto), die bevriend was met Ambroise Thomas, Gounod en Tsjaikofski, die in 1835 de Prix de Rome had gewonnen, die een tiental succesvolle opéra’s comiques had gecomponeerd en docent compositie was aan het Conservatorium in Parijs. Hun moeder was de Russische prinses Raïssa Ivanovna Mychetsky (1854/1858-1935), die zangeres was. Het werd weliswaar nooit bewezen maar naar het schijnt was niet Ernest Boulanger hun vader, maar wel William Oscar Wilford Bouwens van der Boijen (1834-1907), een Nederlandse architect die zich in Parijs had gevestigd als architect van Hôtels particulier. Het huwelijk tussen Ernest en Raïssa was trouwens meer dan zeven jaar kinderloos. In januari 1885, was Raïssa weliswaar bevallen van een eerste dochter, Nina Juliette, die echter het daarop volgend jaar, overleed. Een vierde en laatste dochter, Léa Marie-Louise, werd geboren op 24 maart 1898, maar overleed ook reeds vijf maanden later.

De Deens-Israëlische violist en dirigent Nikolaj Znaider (1975) werd geboren in Kopenhagen en heeft Pools-Israëlische ouders. Hij begon viool te studeren bij de Russische pedagoog Boris Kushnir. Al vroeg werd hij bekroond op vioolwedstrijden: in 1989, als veertienjarige, met de eerste prijs in zijn leeftijdscategorie op de Jaroslav Kocian-wedstrijd in Ústí nad Orlicí in Tsjechië, en in 1989 met de vijfde prijs en de publiekprijs bij de Yehudi Menuhin International Competition for Young Violinists. In juni 1992 won hij op 16-jarige leeftijd de eerste prijs op de vierde International Carl Nielsen Violin Competition. Hij rondde daarna zijn studie af bij Dorothy Delay aan de Juilliard School in New York. In 1997 werd hij wereldberoemd door het winnen van de prestigieuze Koningin Elisabethwedstrijd voor viool te Brussel. Znaider bespeelt de Guarneri-viool uit 1741 die aan Fritz Kreisler heeft toebehoord en die hem in langdurige bruikleen ter beschikking is gesteld door Det Kongelige Teater in Kopenhagen. Hij speelt over de hele wereld als solist met vooraanstaande orkesten en als lid van kamermuziekensembles. Daarnaast treedt hij op als gastdirigent. Met ingang van het seizoen 2020-2021 is Znaider benoemd tot chef-dirigent van het Orchestre National de Lyon met een contract voor vier jaar.

Tracklist:

CD 1

Franck Le Chasseur maudit, CFF 128

Guiraud Ouverture d’Arteveld, Op. 10

L. Boulanger D’un matin de printemps

D’Indy Istar – Symphonic Variations, Op. 42

Dukas The Sorcerer’s Apprentice

Bruneau La Belle au bois dormant

Holmès II. La Nuit et l’Amour

CD 2

Bonis Le Rêve de Cléopâtre

Duparc Aux Étoiles

Chausson Viviane, Op. 5

Sohy Danse mystique

Chabrier España

Victorin Joncières La Toussaint

Saint-Saëns Danse macabre, Op. 40

Rabaud La Procession nocturne, Op. 6

Aux Étoiles – French Symphonic Poems Orchestre National de Lyon Nikolaj Szeps-Znaider Bru Zane 2 cd BZ2007