Aan het begin van de 20ste eeuw was Henri Bergson (1859-1941) de beroemdste filosoof ter wereld. Zijn colleges werden drukbezocht, hij speelde een diplomatieke rol tijdens WO I, ontving in 1927, de Nobelprijs voor Literatuur, maar ging ook gebukt onder zware persoonlijke omstandigheden. Emily Herring schetste een fascinerend portret van deze revolutionaire filosoof, wiens gedachtegoed een generatie in beroering bracht en nog altijd actueel is.
Aan het begin van de 20ste eeuw was Henri Bergson (1859-1941) (foto), de zoon van de Pools-joodse pianist en componist, Michał Bergsohn (1820-1898) de beroemdste filosoof op aarde. Waar denkers vóór hem een eerder deterministisch, voorspelbaar universum schetsten, wees Henri Bergson op de transformerende kracht van bewustzijn en creativiteit. Als internationale beroemdheid haalde hij wereldwijd de krantenkoppen door debatten met grootheden als Bertrand Russell en Albert Einstein over de begrippen vrije wil en tijd. Bertrand Russell noemde Bergsons ideeën een imaginative and poetic view of the world. De visie op creatieve evolutie en vrijheid die Bergson presenteerde was zo ontwrichtend dat de New York Times hem zelfs “de gevaarlijkste man ter wereld” noemde…
Bergson zette zich nl. af tegen het mechanistisch wereldbeeld van zijn voorgangers en stelde in 1889, in zijn “Essai sur les données immédiates de la conscience”, in “Matière et mémoire” (1896), in zijn meesterwerk,“L’Évolution créatrice” (1907) en in “Les deux sources de la morale et de la religion” (1932), een radicaal alternatief voor, nl. het leven begrijpen vanuit het leven zelf. Zijn vitalistische ideeën over tijd (“la durée”), levenskracht (“élan vital”) en intuïtie om de wereld metafysisch te kennen, inspireerden kunstenaars, wetenschappers en andere denkers, van Marcel Proust en Thomas Mann tot T.S. Eliot en Gilles Deleuze. Met zijn publicatie van “Le bergsonisme”, gaf Gilles Deleuze (1925-1995) trouwens in 1966 de aanzet tot hernieuwde aandacht voor Bergson.
In “Herald of a Restless World” herstelt Emily Herring op haar beurt hoe Bergson een samenleving in verandering boeide. Ze laat zien hoe zijn lofzang op de tijdsbepalende uniciteit van individuele ervaringen, een gevoelige snaar raakte bij mensen die geschokt waren door moderne technologische en maatschappelijke veranderingen. Lang nadat hij uit het publieke oog was verdwenen, bleven zijn inzichten in geheugen, tijd en creativiteit onze kijk op de wereld om ons heen beïnvloeden. Bergson herinnerde ons eraan dat niet alles in het leven te meten of te berekenen is. Er is ook ruimte voor het onmeetbare, het creatieve en het onvoorspelbare. Charles Péguy zei, “Henri Bergson a réintroduit la vie spirituelle dans le monde”.
Bergson stelde, “C’est à l’intérieur même de la vie que nous conduit l’intuition. L’intelligence n’est pas la seule forme de la pensée. Il existe d’autres facultés de connaissance, déposées également par l’évolution de la vie, qui se rapportent directement à la réalité: l’instinct et l’intuition”.
Deze eerste Engelstalige biografie van Henri Bergson, “Herald of a Restless World, How Henri Bergson Brought Philosophy to the People”, door de New Statesman uitgeroepen tot één van de beste boeken van 2024, in het Nederlands vertaald door Henk Moerdijk, is een boek over een joods-Franse filosoof die individuele creativiteit definieerde en het 20ste-eeuws denken transformeerde. Het is een fascinerende biografie en een magnifieke heropleving van deze briljante denker. Emily Herring beschrijft zijn veelbewogen leven en laat zien dat zijn denken over bewustzijn, tijd en intuïtie verrassend actueel is. Een fascinerend portret van een uniek intellect met een buitengewoon inzicht in de fundamentele levensvragen, urgent en relevant tot vandaag. De schrijver en journaliste, Emily Herring studeerde filosofie aan de Sorbonne in Parijs en promoveerde in de wetenschapsfilosofie en -geschiedenis aan de Universiteit van Leeds. “Henri Bergson” is haar eerste boek.
Emily Herring Henri Bergson Een biografie 352 bladz. uitg. Ten Have ISBN 9789025913304