Het is Howard Shelley’s grote verdienste dat hij regelmatig verwaarloosde maar heel mooie Pianoconcerti uit het begin van de negentiende eeuw opnieuw onder de aandacht brengt. Na de Chandos uitgave in 2002 van Cramers Pianoconcerti nrs 2,7 en 8, was het nu in de reeks “The Classical Piano Concerto”, opnieuw de beurt aan Johann Baptist Cramer (1771-1858), vooral bekend door zijn piano Etudes. Maar, Cramer was ook beroemd als pianovirtuoos, uitgever en pianobouwer, en was een vooraanstaand componist. Hij componeerde nl. ingenieuze, fijne en levendige muziek die we vandaag herontdekken.
Johann Baptist Cramer (foto) werd geboren in Mannheim als zoon van Johann Wilhelm Cramer (foto), een succesvol violist van de beroemde Mannheimer Kapelle. Ook grootvader Johann Jacob was fluitist en violist van de “kurfürstlichen Hofkapelle” in Mannheim. In 1773 verhuisde Johann Wilhelm met zijn gezin naar Londen en werd er dirigent van de “Concerts of Antient Music” en van het “Musical Fund“, de voorloper van de “Royal Society of Musicians“. Johann Baptist kreeg, samen met zijn broer Franz (foto), die Master of the King’s/Queen’s Musick werd, eerst vioolles van zijn vader en van 1782 tot 1784, kreeg hij les van de pianiste en componiste, Hélène de Montgeroult, bekend van haar “Cours complet pour l’enseignement du forte-piano” uit 1820, en Muzio Clementi.
In 1781 maakte de tienjarige Johann Baptist Cramer zijn publiek debuut als pianist op een benefietconcert van zijn vader en kreeg daarna les in compositie en theorie van Karl Friedrich Abel. In 1759 vestigde Abel zich nl. in Londen, waar hij musicus werd van Koningin Charlotte (von Mecklenburg-Strelitz) (foto), de gemalin van de Engelse Koning George III. Samen met Johann Christian Bach (de zgn. “Londense Bach”), organiseerde Abel in Londen de bekende Bach-Abel concerten, om op die manier hun composities te promoten.
Joihann Baptist Cramer maakte tussen 1788 en 1800 een tweetal succesvolle tournees door Europa en tijdens zijn latere concertreizen door Europa leerde hij Ludwig van Beethoven kennen. De naam ‘Keizersconcert’ van Beethovens 5de Pianoconcerto, werd trouwens vermoedelijk bedacht door Cramer. Nadat hij in 1800 terug in Londen was, trouwde Cramer en componeerde zijn eerste reeks etudes voor piano. Hij verbleef voornamelijk in Londen, gaf daar pianoles en speelde er concerten. In 1805 startte hij samen met Samuel Chappell, een uitgeverij. Als Chappell op zichzelf begon, richtte Cramer in 1824 met Thomas Frederick Beale en Robert Addison, de uitgeverij en pianofabriek “J.B. Cramer & Co.” op aan Regent Street. Deze firma werd in 1964 Kemble & Co en is vandaag partner van Yamaha (European manufacturing partner).
Cramer componeerde vooral pianomuziek, waaronder meer dan honderd sonaten, o.a. “La Parodie” op.43 (1810), “L’Ultima” op.53 (1815), 3 Sonaten “Les Suivantes” op.57 – op.59 (1817–1818), “Le Retour à Londres” op.62 (1818) en “L’Amicitia” op.64 (1825), en, tussen 1795 en 1825, componeerde hij zijn acht Pianoconcerti. Het meest bekend was en bleef hij weliswaar door zijn bijzonder knappe études voor piano (84 Études, op. 50 en “Short Studies”, op. 100). Ze werden in 1815 opgenomen in de “Großen praktischen Pianoforte-Schule” en werden daarenboven bewerkt door Hans von Bülow (de “Cramer-Bülow-Etüden”). Ook Busoni bewerkte ze in zijn “Klavierübung” (1918-1922). Johann Baptist Cramer overleed in 1858 in Kensington.
Afgezien van de verwarring over hoeveel pianosonates hij eigenlijk wel componeerde, was Cramers componeertalent vooral goed vertegenwoordigd in zijn heerlijk mooie pianoconcerti. Cramer was een exacte tijdgenoot van Beethoven. Het Concerto nr. 4 uit 1807 werd gestructureerd zoals een concerto van Mozart, maar met een uitgesproken, romantische inslag. In het uitgebreid maar bedachtzaam Allegro con brio is er geen cadens en net voor het einde van dit Allegro wordt het hoofdthema op een verrassend vrolijke wijze gevarieerd. In het Andante speelt Shelley teder het bescheiden thema en zijn opvallend expressieve benadering komt het karakter van de muziek zeer ten goede en is zeer effectief.
Het Concerto nr. 5 uit 1813 heeft daarentegen een heel andere sfeer. Trompetten en slagwerk werden toegevoegd en het werk werd in de mineur toonaard gecomponeerd. Het concerto met zijn rustig, maar ernstig openingspassage, suggereert de stijl van Beethovens subliem 4de Pianoconcerto. Bij Cramer wordt het karakter van de mineur toonaard weliswaar gebruikt om de melodieën te verfraaien in plaats van ze te dramatiseren. Opnieuw speelt Shelley de thema’s expressief maar zonder overdrijving. Cramers muziek klinkt soepel, helder en terughoudend. Het meest overtuigend is de manier waarop de Londense Mozart Players elke melodie op precies dezelfde manier uitdrukken als de solist, wellicht het resultaat van het feit dat de pianist hier ook de dirigent is. Na een mooi, centraal Larghetto volgt de Finale met een Hongaars klinkend openingsidee, waarvan het ritme doorheen verschillende thema’s wordt vastgehouden tot de feestvreugde aan het einde wordt bevestigd. De uitvoering kenmerkt zich dankzij de goede verstandhouding tussen pianist en orkest, door vlekkeloos en verfijnd samenspel. De interpretatie van Shelley is overtuigend en de klank van de opname is uitstekend. Niet te missen!
The Classical Piano Concerto Johann Baptist Cramer Piano Concertos Nos 4 & 5 Howard Shelley London Mozart Players cd hyperion CDA68270
Cramer Piano Concertos Nos. 2, 7 & 8 Howard Shelley London Mozart Players cd Chandos CHAN10005