Van west naar oost, dwars door Vlaanderen, liep vroeger de Romeinse heerbaan van Franse Kassel via Tienen en Tongeren naar Maastricht. Hij verbond de kuststad Boulogne-sur-Mer met de Rijnstad Keulen en maakte deel uit van een groot en complex netwerk van (water)wegen dat Rome verbond met de verste uithoeken van het Romeinse Rijk. Men spreekt in dat verband trouwens terecht van militaire wegen. De Romeinen slaagden erin om uiteindelijk een voor die tijd schitterend wegennet te realiseren van nagenoeg 120.000 kilometer.
Hoe werden die wegen aangelegd? En hoe bouwden ze bruggen over rivieren en beken? Wie stapten of reden met hun karren over die wegen? Hoe ontstonden de steden? Hoe verliep de bevoorrading? Van de Romeinse weg Maastricht-Tongeren-Tienen-Kassel zijn maar weinig stuken in hun ‘oorspronkelijke’ landschappelijke toestand bewaard gebleven. De mooist bewaarde segmenten liggen tussen Tienen en Maastricht. Zij vormen samen een min om meer aaneensluitend archeologisch relict. Daarom is dit boek specifiek aan de geschiedenis van dit stuk van de heerbaan gewijd.
De Romeinen waren niet de eersten die wegen bouwden. Het bestaan van pre-Romeinse wegen in Italië en in de provincies die ooit deel uitmaakten van het Imperium Romanum, wordt bevestigd door zowel de klassieke teksten als archeologisch onderzoek. In zijn Historiae beschrijft Herodotus een van de oudste wegen van de antieke wereld, de Koninklijke Weg van Sardes in het westen van het huidige Turkije naar het kerngebied van het Perzische Rijk. Uit zijn verslagen van de Gallische oorlogen blijkt dat Caesar van bestaande routes gebruikmaakte om versneld tegen de vijand te kunnen oprukken. De Romeinen waren echter wellicht de eersten die zo stelselmatig een wegennet uitbouwden dat Rome, de hoofdstad van het rijk, met de belangrijke steden en regio’s verbond.
In noordelijk Gallië dat zich in eerste instantie tussen Seine en Rijn situeerde, lag keizer Augustus aan de basis van het Romeinse wegennet. Ook keizers als Claudius, Hadrianus, Antoninus Pius, Decius en Caracalla leverden grote inspanningen om het Gallische wegennet verder uit te bouwen en waar nodig te verbeteren. In die zin waren de wegen in Gallië een keizerlijk project. De aanleg van dat uitgestrekt wegennet was nauw verbonden met de militaire en bestuurlijke politiek van de overheid en diende het keizerlijk bestuur via de keizerlijke postdienst en de uitbouw van militaire baanposten. Wegen waren voor de Romeinen een middel om de macht over een regio te verzekeren. Deze wegen waren niet alleen voor het leger bestemd. Zij droegen evenzeer bij tot de stichting en de groei van steden, het civiele verkeer, de economische verbinding tussen de verschillende regio’s, de verspreiding van ideeën, de eenheid van het Imperium Romanum. Ze dienden de hele bevolking.
Na het Romeinse wegennet, M. Vipsanius Agrippa en het Gallische wegennet, het wegennet en de Romeinse overheid, Tongeren, Romeins wegenknooppunt en de oudste weg van de Lage Landen, heeft Robert Nouwen het over de mijlpalen van Gallia Belgica en Germania Inferior, het itinerarium van Tongeren en Romeinse itineraria, Chaussée Brunehaut, een archeologisch monument tussen Maastricht en Tienen en de verborgen heerbaan tussen Tienen en Kassel. Deze hoofdstukken worden gevolgd door de hoofdstukken, Antieke auteurs over Romeinse wegenbouw, bruggen over Rijn en Maas, Kampen, herbergen, baanposten en wisselstations, het Romeinse kadaster, de ontwikkeling van steden en nederzettingen, de Romeinse villae in het landschap, het Romeinse postwezen, de weg van het vroege christendom, invallers over de Romeinse weg, de Oude Katsy, steden en dorpen langs de weg, een strategische route en een weg van handelaars en pelgrims. Achteraan het boek, het overzicht van de archeologische sites.
Robert Nouwen (°1959), dr. in de klassieke filologie, studeerde geschiedenis en archeologie aan de Katholieke Universiteit Leuven waar hij in 1993, zijn doctoraat behaalde over “De Tungri in het Imperium Romanum”. Van 1987 tot 2009 was hij professioneel actief in de museumsector, eerst als conservator van het Gallo-Romeins Museum Tongeren (1987-1998). In die hoedanigheid coördineerde hij de inhoudelijke uitwerking van de eerste grote uitbreiding van het Provinciaal Gallo-Romeins Museum in Tongeren. Als collectiebeheerder van het Openluchtmuseum Bokrijk (1998-2009) tekende hij onder meer verantwoordelijk voor de bouw van een nieuw en vooruitstrevend museumdepot. Van 2009 tot februari 2014 was hij archivaris van de Provincie Limburg en van 2014 tot begin 2019, was hij directeur erfgoedcollecties van de Koninklijke Bibliotheek van België. Hij schreef talloze wetenschappelijke publicaties over de Romeinen in Gallo-Belgica.
Robert Nouwen De Romeinse heerbaan De oudste weg door de Lage Landen 240 bladz. geïllustreerd uitg. Sterck & De Vreese ISBN 9789056157449
https://www.stretto.be/2017/10/01/de-romeinen-langs-de-limes-in-de-lage-landen/