Schandalen in de kunst doen zich voor wanneer leden van het publiek geschokt of beledigd zijn door een kunstwerk op het moment van de eerste tentoonstelling of publicatie. Het pad naar artistieke roem lijkt geplaveid te zijn met schandalen. Sommige schandalen geven zelfs met succes een boost aan de carrière van de artiest. 
Veronese bv. wist maar ternauwernood te ontsnappen aan de klauwen van de inquisitie, Rembrandt schoffeerde zijn klanten en Andy Warhol schilderde soepblikken, omdat hij daar zin in had. Wim T. Schippers zorgde ervoor dat er in Museum Boijmans van Beuningen een penetrante pindakaasgeur hing, Banksy haalde een van zijn duurste werken door de papierversnipperaar en Maurizio Cattelan plakte met ducttape een banaan op de muur van Art Basel.
Schandalen en provocaties, van Caravaggio tot Maurizio Cattelan, komen de naam van een kunstenaar vaak ten goede. Dat is opmerkelijk, want buiten de kunsten wordt niets zo gevreesd als een schandaal. Shock art, Succès de scandale of Transgressive art breken reputaties. Maar de kunstenaar die een kruitvat doet ontvlammen, blijkt na het optrekken van de rook een beroemdheid te zijn. Daarmee is niet gezegd dat iedere opzienbarende actie door een kunstenaar voor ophef zorgt. Wat wel of niet leidt tot een schandaal, zegt iets over de tijd waarin het zich afspeelt. Ieder tijdperk krijgt de rel die het verdient.
“Al verandert de aard”, schrijft Mulder, “het schandaal en de provocatie loeren nog altijd overal en zijn misschien wel nadrukkelijker aanwezig dan ooit tevoren. Het zorgvuldig beledigen van een kleine minderheid is heden ten dage genoeg om een breed uitgemeten rel te veroorzaken. Dankzij de sociale media hebben de meest uiteenlopende groepen de mogelijkheid om voor korte of langere tijd het debat te kapen met de publieke opinie aan de haal te gaan. Online ageren en terughoudend zijn blijken niet altijd samen te gaan. Dat zou tot nadenken moeten stemmen, al moet worden opgemerkt dat onverdraagzaamheid van alle tijden is. De geschiedenis van het artistieke schandaal is vooral een geschiedenis van dogmatisme en intolerantie.”
“Over het algemeen leren we relatief weinig van de geschiedenis”, schrijft hij nog. “Maar enige nederigheid is wel op zijn plaats wanneer we bedenken dat kunst en andere culturele uitingen die vijftig tot honderd jaar geleden de gemoederen bezighielden, inmiddels geheel zijn geanonimiseerd en omarmd als hogere kunst. Wat eens schandaalkunst was, wordt nu massaal in musea bekeken en tegen hoge bedragen verhandeld. Kennelijk is onze waardering voor culturele uitingen nogal aan verandering onderhevig – en dat zou degenen die nu vol overtuiging ergens tegen ageren moeten aanzetten tot bescheidenheid. Enig historisch besef bij de grootste roeptoeters zou prettig en ook verstandig zijn”.
Besproken voorbeelden zijn o.a. ”Het gastmaal in het huis van Lévi” – 1573, van Veronese, “Portret van Amalia van Solms” – 1632, van Gerard van Honthorst “Dood van de Maagd Maria” – 1601/1606, van Caravaggio, “Het vlot van Medusa” – 1819, van Théodore Géricault, “De baadsters” – ca. 1853, van Gustave Courbet, “Het kruis in de bergen” – 1807, van Caspar David Friedrich, “Naakt een trap afkomend nr 2” – 1912, van Marcel Duchamp, “Jurisprudenz” – 1903-1907, van Gustav Klimt, “Vragende kinderen” – 1949, van Karel Appel, “Campell’s Soup Cans”-1962, van Andy Warhol, “Turf War” – 2003, van Bansky en “The Holy Virgin Mary” – 1996, van Chris Ofili.
Dit origineel boek laat de kunstgeschiedenis met 90 illustraties, van zijn schandalige kant zien, maar valt te lezen als een pleidooi voor het behoud van de bijzondere positie van kunst binnen onze samenleving. Warm aanbevolen.
Ruurd Mulder Schandalen in de kunst 144 bladz. geïllustreerd Waanders uitgevers Zwolle ISBN 9789462623415