Met de twee boeken van Das Wohltemperierte Klavier liet Johann Sebastian Bach het nageslacht een van de meest oogverblindende meesterwerken uit de muziekgeschiedenis na. Formele strengheid en muzikale emotie ontmoetten elkaar in perfecte gemeenschap.
De middentoonstemming, (‘middentoon’ duidde op de gelijkheid van de hele toonafstanden), tempereerde (verkleinde) de kwinten om de zuiverheid van de tertsen te verbeteren, maar bevatte de wolfskwint, een interval dat een pythagoreïsch komma afweek van de reine kwint. Vier gestapelde kwinten, vormden na reductie, wel een natuurzuivere grote terts. Om dit te bekomen, werd een kwint in die stemming met een kwart van een didymische (naar Didymus ho mousikos) of syntonisch komma, verkleind. De welgetemperde stemming, het indelen van de tonen van een octaaf in twaalf gelijke delen, waardoor dissonanties gematigd, getemperd werden, en in alle toonaarden, zuiver gespeeld kon worden, werd in 1681, bedacht door Andreas Werckmeister. Bachs Das Wohltemperierte Klavier diende om de verschillende karakters van de toonsoorten te laten uitkomen, en om aan te tonen dat de middentoonstemmingen ongeschikt waren voor toonaarden met veel voortekens. Voorlopers waren Johann Jakob Froberger in een Canzone doorheen alle 121 toonaarden, “Ariadne Musica” (1702) van Johann Caspar Ferdinand Fischer, en Johann Matthesons “Exemplarische Organisten-Probe” uit 1719.
De Zwitserse pianist Edwin Fischer legde tussen 1933 en 1936 als eerste het complete Wohltemperierte Klavier vast op 78-toerenplaten. Lees voor de gelegenheid het boek, “Het Wohltemperierte Klavier van Johann Sebastian Bach. Ontstaan, geschiedenis en bouw van het werk benevens bespreking van vele vraagstukken, aanteekeningen (sic) en verklaringen ten dienste van luisteraars en bespelers van toetsinstrumenten, bewonderenden ter uitbreiding hunner kennis, onbekenden ter wegwijzing naar deze schatten, voorzien van tabellen en verlucht met vele notenvoorbeelden”, uit 1944, van de Nederlandse dirigent, klavecinist, muziekauteur, componist en vooraanstaand kenner van werk en leven van Johann Sebastian Bach, Hans Brandts Buys (1905-1959).
De preludes en fuga’s bezitten Bachs intiemste, muzikale geheimen en meest verfijnde, contrapuntische technieken. Imitatorische inventies, syncopische dissonanten, akkoordprogressies, cantus floridus tegenover cantus planus (hoofdstem), de verhouding tussen de kwint in de dux, die tonaal of modulerend, de kwart wordt in de comes, augmentatie en diminutie, werden alle verwerkt in Bachs goochelspel met toonaarden. Andreas Staier voert Bachs brede waaier aan emoties, van delicate intimiteit tot ongebreidelde extraversie en extravagantie uit, met enerzijds contrasterende, motorische techniek, en anderzijds met discretie en intelligentie. En dit alles met inzicht in het harmonisch contrapunt en herkenningsvermogen van Franse en Italiaanse stijlkenmerken. Subliem!
Voor de uitvoering van de preludes en fuga’s uit het tweede boek van het Wohltemperierte Klavier (BWV 870-893) uit 1740-1742, koos Andreas Staier een klavecimbel naar een kopie van Hieronymus Albrecht Hass (Hamburg, 1734), gebouwd door Anthony Sidey en Frédéric Bal (Parijs, 2004).
Andreas Staier (°1955) uit Göttingen, studeerde piano bij Kurt Bauer en Erika Haase, en klavecimbel bij Lajos Rovatkay, aan de Hochschule für Musik van Hannover. Hij nam deel aan masterclasses bij Gustav Leonhardt en Nikolaus Harnoncourt en studeerde nog verder in Amsterdam waar hij zich gedurende 2 jaar, vervolmaakte bij Ton Koopman. Van 1983 tot 1986 was hij de vaste klavecinist van het legendarisch ensemble, Musica Antiqua Köln. Vanaf 1986 concerteerde hij vooral als solist, op een Hammerflügel of pianoforte. Hij trad ook vaak op als continuospeler bij Liedrecitals en samen met het ensemble Les Adieux. Van 1987 tot 1996 was hij docent klavecimbel aan de Schola Cantorum Basiliensis.
Johann Sebastian Bach Das Wohltemperierte Klavier (Zweiter teil/Book 2) Andreas Staier harpsichord 2 cd harmonia mundi HMM902682.83