De jaren 1933 tot 1943, markeerden het zwartste hoofdstuk in de moderne Europese geschiedenis. Terwijl de catastrofe naderde, ontwikkelden Hannah Arendt, Simone Weil, Simone de Beauvoir en Ayn Rand, hun visionaire ideeën over de relatie tussen het individu en de samenleving, tussen man en vrouw, seks en gender, vrijheid en totalitarisme.
Te midden van de onrust van de Tweede Wereldoorlog ontwierpen zij als vluchtelingen en vogelvrij verklaarde verzetsstrijders, een nieuwe wereld in een donker decennium en legden de basis voor een werkelijk vrije, geëmancipeerde samenleving. Hun avontuurlijke pad voerde hen van Stalins Leningrad naar Hollywood, van Hitlers Berlijn en bezet Parijs naar New York. Hun levens bleken een doorleefde filosofie te hebben en getuigden op indrukwekkende wijze van de bevrijdende kracht van het denken. Een grandioos boek over vier wereldiconen die op de afgrond van de 20e eeuw op voorbeeldige wijze en met wereldwijde impact tot op de dag van vandaag belichaamden wat het betekent om een werkelijk vrij leven te leiden.
Het verslag verdeeld in 8 hoofdstukken, begint in 1943 (“de Beauvoir is in de stemming, Weil in trance, Rand buiten zichzelf en Arendt in een nachtmerrie” (sic)), gaat dan terug tot 1933, en gaat elk jaar verder om de levens en werken van de personages parallel te behandelen. Met “Le Deuxième Sexe” werd de schrijfster en filosofe Simone de Beauvoir (1908-1986), in 1949, de wereldwijde leidende figuur van het toenmalig feminisme en een icoon van een geëmancipeerd bestaan. Samen met haar levenslange partner Jean-Paul Sartre, was de Beauvoir ook een grondlegger van het Frans existentialisme, op wiens begrip van vrijheid ze in de jaren dertig een beslissende invloed had.
De in St. Petersburg geboren Alissa Rosenbaum (1905-1982), alias Ayn Rand, de filosofe en schrijster die in 1926 naar de VS emigreerde, was een van de meest invloedrijke politieke stemmen van de 20e eeuw. Met name met haar romans “The Fountainhead” (1943) en “Atlas Shrugged” (1957) werd ze een cultfiguur uit de jaren ’40, wiens werken alleen al in de VS, een oplage van meer dan twintig miljoen bereikte. Met haar radicale vrijheid-benadrukkende en elitair-individualistische benadering, wordt ze beschouwd als een van de grondleggers van de libertaire beweging en een pionier van de huidige Silicon Valley-elite.
Hannah Arendt (1906-1975) verwierf in de jaren ’50, op haar beurt wereldfaam met haar werk over de “Oorsprong van het totalitarisme”. Ze groeide op in Königsberg, studeerde in de jaren twintig bij Martin Heidegger en Karl Jaspers, vluchtte in 1933 als joodse van Berlijn naar Parijs, en emigreerde uiteindelijk in 1941, naar New York. Van daaruit ontwikkelde ze journalistiek werk dat tot op de dag van vandaag een diepe stempel drukt op de politieke theorie en filosofie.
In de woorden van Albert Camus was de filosoof Simone Weil (1909-1943) ‘de enige echt grote geest van onze tijd’. Weil studeerde bij Simone de Beauvoir en was in de jaren ’30, vooral actief als publiciste en vakbondsactiviste. Haar monumentaal werk, o.a. haar “Cahiers”, werd gekenmerkt door felle kritiek op totalitaire structuren en een grote spirituele ernst. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Weil actief in de vluchtelingenhulp en het verzet van “France Libre” onder Charles de Gaulle. Ze overleed in 1943 in Engeland. Daar moest ze nl. worden behandeld voor tuberculose, waaraan zij uiteindelijk op 34-jarige leeftijd in een sanatorium in Ashford overleed.
De wereldwijde economische crisis zette de democratieën van het Westen onder druk. Het verlangen naar sterke leiders kwam voort uit de angst en de verarming van de massa. In Duitsland kreeg Hitler de macht en leidde de wereld naar een nieuwe wereldoorlog. De aantrekkingskracht van het totalitarisme bepaalde het dagelijks leven. Geen enkel individu kon eraan ontsnappen. Het resultaat was onderdrukking en vlucht. Gedurende deze tijd hebben de vier filosofen, elk op hun eigen manier, de intellectuele basis gelegd voor een werkelijk vrije, geëmancipeerde samenleving. Hun werk is dan ook tot op de dag van vandaag, exemplarisch voor de vernieuwende kracht van het denken in donkere tijden. Wolfram Eilenberger “Feuer der Freiheit. Die rettung der Philosophie in finsteren Zeiten, 1933-1943” werd vertaald door W. Hansen. Warm aanbevolen.
Wolfram Eilenberger (°1972) is filosoof, schrijver en journalist. Hij was van 2011 tot 2017, hoofdredacteur van Philosophie Magazin. Daarvoor was hij filosofisch correspondent voor Cicero en columnist voor Die Zeit en Der Tagesspiegel. Momenteel is hij presentator van het tv-programma Sternstunde Philosophie. In 2018 publiceerde hij “Het tijdperk van de tovenaars. Het grote decennium van de filosofie, 1919-1929”, een boek waarin Martin Heidegger, Ernst Cassirer, Walter Benjamin en Ludwig Wittgenstein centraal staan.
Wolfram Eilenberger Het vuur van de vrijheid De nieuwe wereld van Hannah Arendt, Simone de Beauvoir, Ayn Rand en Simone Weil 383 bladz. uitg. De Bezige Bij ISBN 978 94 031 24711