Reinier Pauw bepaalde in de vroege 17de eeuw, het gezicht van Amsterdam én van de Republiek. Als invloedrijke regent, was hij in het Amsterdam van de Gouden Eeuw, nl. betrokken bij de oprichting van de Compagnie van Verre, de VOC, de Derde Vergroting van Amsterdam en het proces tegen Johan van Oldenbarnevelt. Deze toegankelijk geschreven biografie is een spannend epos over een stad, een man, die behoorde tot de rijkste Amsterdammers, en zijn familie.
“In de zomer van 1618”, lezen we in de proloog, “zeilde ‘De Pauw’ van Genua naar Venetië, op zoek naar lading. De forse koopvaarder was vijftig meter lang, tien meter breed en had een bemanning van 44 koppen. Om zich tegen de gevreesde Barbarijse piraten te kunnen verdedigen voerde het 42 kanonnen die zowel boven- als benedendeks stonden opgesteld. Het zwaarbewapende schip, eigendom van de Amsterdamse burgemeester Reinier Pauw, veroorzaakte een diplomatiek incident dat exemplarisch is voor zijn invloed in deze jaren”.
“Reinier Pauw”, zo lezen we verder, “was een van de aanjagers van de onstuimige en onstuitbare expansie over de wereldzeeën, die Amsterdam een ongekende rijkdom en een nieuw politiek gewicht bezorgde. Hij was de eerste die de macht van de stad in stelling bracht tegenover de landspolitiek, toen de regenten tot de overtuiging waren gekomen dat Oldenbarnevelt hun handelsbelangen in gevaar bracht. In die context smeedde Pauw het verbond dat de machtige landsadvocaat ten val zou brengen. Zijn intentie hoeft niet mooier te worden gemaakt dan ze was, achter geveinsde passie en grote woorden ging kil eigenbelang schuil. Om Conrad Busken Huet aan te halen: ‘In de zeventiende eeuw draaide Nederland om Amsterdam, en Amsterdam om het geld’”.
“Johan van Oldenbarnevelt (foto) en prins Maurits, de zoon van Willem van Oranje (foto), staan te boek als de grondleggers van de Republiek”, schrijft de auteur. “Zij hielden de moeizame erfenis van Willem van Oranje bijeen, waaruit dankzij een combinatie van toeval en beleid de unieke Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ontstond. Dat ontstaansverhaal is echter incompleet zonder de inbreng van Amsterdam, die de Republiek in staat stelde zelfstandig de strijd tegen Spanje vol te houden. Om die lacune te vullen kandideert dit boek een derde grondlegger: Reinier Adriaansz Pauw, achtmaal burgemeester van Amsterdam en ondernemer zonder weerga. Hij verdient die nominatie omdat hij als eerste ‘het sistema van Amsterdam’ in praktijk bracht”.
Toen Amsterdam zich in 1578, aansloot bij de opstand tegen Spanje, kreeg het een calvinistische signatuur. Tegelijk kwam een economisch wonder op gang waarin de stad binnen één generatie uitgroeide tot de grootste handelsmetropool ter wereld. Als geen ander belichaamde de koopman en regent, Reinier Pauw (1564-1636), een lid van het oorspronkelijk Gouds patriciërgeslacht, Pauw, deze onstuimige en onstuitbare groei. Hij organiseerde de eerste expedities naar Oost-Indië, stond aan de wieg van de VOC en werd achtmaal verkozen tot burgemeester. De steile calvinist greep alle kansen aan die zich in deze unieke historische constellatie voordeden. Hij werd een van de rijkste en machtigste mannen van Amsterdam, dat op zijn beurt de belangrijkste machtsfactor werd in de jonge Republiek der Nederlanden. Tijdens de godsdienstige twisten van het Twaalfjarig Bestand vertaalde Pauw zijn eigen en het Amsterdams belang in een rechtzinnige ramkoers met raadpensionaris Johan van Oldenbarnevelt. Zelfbewust eiste hij voor Amsterdam de hoofdrol op in de landelijke politiek. Hij was de aanstichter van de val van Oldenbarnevelt en een van de rechters die hem in 1619, in een schijnproces ter dood veroordeelden.
Reinier handelde in zout en graan dat van Portugal naar de Oostzee verscheept werd en rustte schepen uit naar Venetië. Waarschijnlijk is de in 1594, in Amsterdam gevormde Compagnie van Verre, wat later de Eerste Schipvaart ging heten, bij hem thuis opgericht. In 1597 nam hij deel aan de uitrusting van schepen naar Guyana en Brazilië en vijf jaar later behoorde hij tot de grootste investeerders in de Vereenigde Oost-Indische Compagnie, waarvan hij bewindhebber werd.
Menno Witteveen (°1954) is historicus en ondernemer. Hij promoveerde in 2011 op Antonio van Diemen. De opkomst van de voc in Azië. Eerder verscheen van zijn hand “Een onderneming van landsbelang” (2002), over de oprichting van de VOC in 1602.
Menno Witteveen Reinier Pauw en Amsterdam, De macht van een man en een stad Boom uitgevers Amsterdam