Joseph Haydn, “Die Jahreszeiten”, door het Orpheus Vokalensemble en Concerto Köln Academy o.l.v. Marcus Creed, op het label Carus. Magnifiek

Jospeh Haydn werd aangespoord tot het componeren van zijn oratorium, “Die Jahreszeiten” (Hob. XXI:3), door het groot succes van zijn voorgaand oratorium, “Die Schöpfung” (1798), dat op dat moment in heel Europa opgevoerd werd. Onder leiding van Marcus Creed volgt deze opname de nieuwe kritische editie van het werk van Carus-Verlag.

Haydns groots oratorium, “Die Schöpfung”, werd geïnspireerd door de indrukwekkende oratoria van Händel, o.a. “Israël in Egypt”, die hij tussen 1791 en 1794, tijdens zijn bezoeken aan Engeland, in grote bezettingen hoorde uitvoeren. “De schepping”, gecomponeerd tussen september 1796 en april 1798, eiste van Haydn echter zo’n kolossale inspanning, dat hij vlak na de eerste uitvoering ervan, ziek werd. Het werk zelf kende een immens succes. Haydns “Die Schöpfung” werd in maart 1799, georganiseerd door van Swietens “Gesellschaft der Associierten” in het oude Burgtheater in Wenen, in première gespeeld. Het “Gesellschaft der Associierten” bleef bestaan tot 1808 en werd in 1812, opgevolgd door het “Gesellschaft der Musikfreunde”, opgericht door Joseph Ferdinand Sonnleithner (1766-1835), de oom van Franz Grillparzer en de librettist van Beethovens “Fidelio”.

Haydns “Die Jahreszeiten” en “Die Schöpfung”, meesterwerken van het oratoriumgenre uit de tijd van het late Weens classicisme, zijn nauw met elkaar verwant. Terwijl “Die Schöpfung” de ontwikkeling van de wereld visualiseerde volgens het boek Genesis, verklankte “Die Jahreszeiten”, de cyclische groei en verval van de natuur in de loop van het jaar. Deze muzikale reis door het jaar, met zijn beklijvende beschrijvingen van de natuur, was een van de belangrijkste creaties van de componist. In zijn ingenieuze late werk putte Haydn vaak uit vormelementen uit “Die Schöpfung” maar zette het op een onafhankelijke en verfrissend creatieve manier voort. Naast de rijkdom aan muzikale inspiratie was er een opmerkelijke verscheidenheid aan muzikale vormen, met een maximum aan variatie.

Baron Gottfried van Swieten (foto), de zoon van de beroemde Nederlandse hofarts aan het keizerlijk hof in Wenen, die ook in Mozarts carrière een grote rol speelde, schreef voor Haydns beide oratoria het libretto. De tekst was zijn eigen vertaling in het Duits van delen van de Engelse gedichtencyclus “The Seasons” van James Thomson (1700-1748), die ook de tekst van het onofficieel Brits volkslied “Rule, Britannia!” schreef. Van Swieten verlegde de plaats van handeling echter naar het Oostenrijks platteland en schetste een geïdealiseerd beeld van het boerenleven, iets wat Haydn niet kon overtuigen. Het componeren viel Haydn zwaar, ten eerste door zijn langzaam zwakker wordende gezondheid en ten tweede doordat hij niet goed met Van Swietens tekst uit de voeten kon. Het kostte Haydn twee jaar om het werk te voltooien. De première in Wenen in april 1801, was weliswaar een succes, maar niet zo succesvol als de eerste uitvoeringen van “Die Schöpfung” drie jaar eerder. Ook in de jaren erna werd “Die Jahreszeiten” duidelijk minder vaak opgevoerd dan “Die Schöpfung”.

“Die Jahreszeiten” is geschreven voor een groot klassiek orkest, meestal met een vierstemmig koor en drie solisten, die het landvolk vertegenwoordigen: de boer Simon (bas), zijn zoon Lukas (tenor) en diens minnares, Hanne (sopraan). De bezetting van solisten is dus dezelfde als in Die Schöpfung. Het oratorium bevat de gebruikelijke recitatieven, aria’s en koordelen. In tegenstelling tot de meeste oratoria is de tekst niet religieus, afgezien van een lofprijzing aan God aan het einde van het eerste deel. Er worden onderwerpen als liefde, jacht en vrolijke dronkenschap behandeld.

Marcus Creed (° 1951), geboren in Eastbourne in Sussex, werd opgeleid aan King’s College, Cambridge, Christ Church, Oxford en Guildhall School in Londen. Hij verhuisde in 1976 naar Duitsland en werkte er eerst als coach en koorleider bij de Deutsche Oper Berlin. Van 1987 tot 2001 was hij artistiek leider van het RIAS Kammerchor en werkte hij als pianist en dirigent bij het Berlin Scharoun Ensemble en dirigeerde hij de Berlin Staatskapelle, Symphonie-Orchestre Berlin en de Akademie für Alte Musik Berlin. In 2003 werd hij benoemd tot artistiek leider van het SWR Vokalensemble Stuttgart. In 2014 werd hij benoemd tot chef-dirigent van het Deens Nationaal Vocaal Ensemble, waarmee hij een Diapason d’Or won. Sinds 1998 is hij ook hoogleraar koordirectie aan de Hochschule für Musik Köln.

Het Orpheus Vokalensemble werd in 2005 opgericht als het professioneel kamerkoor van de Landesmusikakademie Baden-Württemberg. Dit is een internationaal ensemble dat de hoogste vocale eisen stelt aan zijn leden. Voor elke opdracht worden internationaal erkende koordirigenten ingeschakeld die een blijvende invloed uitoefenen op de artistieke kwaliteit van het ensemble. Het model is het legendarisch Orpheus Chamber Orchestra (New York), wiens naam het deelt. Haar artistieke doelstellingen, bij de voorbereiding en uitvoering van werken, zijn om de grondbeginselen van kamermuziek, persoonlijk engagement en wederzijds respect, te laten gelden voor het werk van een vocaal ensemble. Haar leden hebben trouwens het recht om deel te nemen aan de keuze van repertoire, solisten, dirigenten en concertprogramma’s. Verschillende componisten schreven al werken voor het Orpheus Vokalensemble, onder wie Bo Hansson, Knut Nystedt, Gregor Hübner en Jürgen Essl. In 2006 werd het ensemble uitgenodigd op het Internationaal Bodenseerfestival. Andere uitnodigingen voor belangrijke festivals volgden.

Joseph haydn Die Jahreszeiten Ilse Eerens Werner Gura Andre Morsch Orpheus Vokalensemble Concerto Köln Academy Marcus Creed 2 cd Carus 83.525

https://www.stretto.be/2021/09/10/franz-joseph-haydn-die-schopfung-the-creation-o-l-v-zubin-mehta-op-het-label-dynamic/