Op 14 oktober verschijnt het nieuw boek in vertaling van Ian Buruma. In deze caleidoscopische vertelling “De fantasten. Frederik Weinreb, een Chinese prinses en de masseur van Himmler”, zoomt Ian Buruma in op drie mensen die zichzelf zo anders gingen presenteren, dat niet alleen hun omgeving maar ook zijzelf en latere historici erin gingen geloven. Frederik Weinreb, Felix Kersten en Kawashima Yoshiko verzonnen hun verhalen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, maar deze fantasten hadden zo uit de wereld van de actuele, sociale media kunnen komen…

Dit is Ian Buruma’s betoverend verslag van drie bijna mythische figuren – een Nederlandse fixer, een Manchu-prinses en Himmlers masseur – die mogelijk oplichters en collaborateurs waren onder Japanse en Duitse heerschappij, of echte helden, of iets daartussenin. “De drie hoofdpersonen”, zo schrijft Buruma, “komen akelig eigentijds over in een tijd waarin een Hochstapler uit reality-tv-programma’s president van de Verenigde Staten kan worden, waarin essentiële informatie als ‘nepnieuws’ wordt afgedaan en waarin veel mensen geloof hechten aan de complot- en samenzweringstheorieën die opborrelen uit de collectieve verbeelding van het internet. Weinreb, Kersten en Kawashima verzonnen hun verhalen tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, maar deze fantasten zouden zo uit de wereld van de sociale media kunnen komen. Er is, met andere woorden, geen essentieel verschil tussen de situatie tijdens de oorlog en de omstandigheden waarin we nu leven”.

“De drie hoofdpersonen in dit boek voldoen niet aan alle kenmerken van een van deze types. Er zijn ook maar weinig mensen – collaborateurs dan wel verzetsstrijders – die je kunt reduceren tot één bepaald type. Daarvoor zit de mens, ook die van de kwaadaardige of abjecte soort, te ingewikkeld in elkaar. Maar de wonderlijke levens van Kersten, Kawashima en Weinreb bevatten wel elementen die de verhalen van veel collaborateurs kenmerken: hebzucht, idealisme, sensatiezucht, machtshonger, opportunisme en zelfs de niet altijd misplaatste overtuiging dat ze ook iets goeds deden”.

Op het eerste gezicht lijken de drie personages hier weinig gemeen te hebben – afgezien van het feit dat ze elk oorlogshandelingen hebben gepleegd waardoor sommigen hen als nationale helden en anderen als schurken zagen. Alle drie waren mythemakers, meer dan levensgrote verhalenvertellers, voor wie de waarheid niet ter zake was. Felix Kersten was een mollige Finse genotzoeker die de onmisbare persoonlijke masseur van Heinrich Himmler werd – Himmler noemde hem zijn ‘magische Boeddha’. Kersten presenteerde zich na de oorlog als verzetsheld die Himmler overtuigde om talloze mensen te redden van massamoord. Kawashima Yoshiko, een genderfluïde Manchu-prinses, spioneerde voor de Japanse geheime politie in China en werd door de Japanners gemythologiseerd als een heroïsche combinatie van Mata Hari en Jeanne d’Arc. Friedrich Weinreb was een chassidische jood in Nederland die grote hoeveelheden geld van mede-joden nam in een denkbeeldig plan om hen te redden van deportatie, terwijl hij in feite sommigen van hen verraadde aan de Duitse geheime politie. Na de oorlog veroordeeld als verrader en oplichter, wordt hij door aanhangers nog steeds beschouwd als de ‘Nederlandse Dreyfus’.

Alle drie de figuren zijn belasterd en gemythologiseerd, uit een nooit eindigende behoefte, betoogt Ian Buruma, om de geschiedenis, en in het bijzonder oorlog, en vooral de Tweede Wereldoorlog, te zien als een mooi verhaal van engelen en duivels. The Collaborators is een fascinerende reconstructie van wat we in feite kunnen weten over deze ongelooflijke figuren en wat altijd buiten bereik zal blijven. Wat naar voren komt is des te betoverender omdat het in clair-obscur is geschilderd. In tijden van leven en dood wordt de waarheid snel bedolven onder leugens en zelfbedrog. In een tijd waarin demagogen in het buitenland en in eigen land de waarheid opnieuw aanvallen, zijn de verhalen van The Collaborators en hun lessen bijzonder actueel.

De Nederlandse sinoloog, japanoloog, journalist en publicist, Ian Buruma (° 1951) studeerde Chinees aan de Rijksuniversiteit Leiden en daarna Japanse film aan de Nihon Universiteit in Tokio. Over zijn jaren in Tokio publiceerde Buruma in 2018 de bundel Tokio mon amour, herinneringen aan een tijd waarin hij volop kennismaakte met homo-erotiek. Via een Amerikaanse journalist en filmmaker, Donald Richie, kwam hij terecht in de gay wereld van de Japanse hoofdstad. In de jaren zeventig werkte hij ook als acteur en danser (bij het ballet van Dairakudakan) in deze stad. Daarna wijdde hij zich aan het maken van filmdocumentaires en fotografie. In de jaren tachtig woonde hij zeven jaar in Hongkong en begon hij met zijn journalistieke werk.  Aanvankelijk schreef hij met name over Azië. Hij bekleedde diverse redactionele en academische posities en heeft verscheidene artikelen gepubliceerd in The New York Review of Books, The New Yorker, The New York Times, The Guardian, La Repubblica en NRC Handelsblad. Hij heeft talloze boeken geschreven over de Aziatische cultuur, met name die van Japan in de 20e eeuw, maar ook over de crisis in de democratie, de achtergronden van het islamitisch fundamentalisme en de nasleep van de Tweede Wereldoorlog. “The Collaborators Three Stories of Deception and Survival in World War II” werd vertaald door Arthur Wevers.

Ian Buruma De fantasten Friederich Weinreb, een Chinese prinses en de masseur van Himmler 384 bladz. uitg. Atlas contact