Op deze cd ontdekt u gregoriaanse sequensen uit een Brugs handschrift (Graduale) en polyfonie van o.a. Compère, Dufay, Mouton en Obrecht, als een hoogst originele hommage aan het schilderij, de “Annunciatie” (1480-1489), van Hans Memling (1430-1494), nu in de Robert Lehman collection van het Metropolitan Museum of Art in New York.
Met de ontwikkeling van de muzieknotatie ontwikkelde zich vanaf de 11de eeuw, de vocale polyfonie, gecomponeerde meerstemmigheid, meerdere melodieën tegelijkertijd. Het kenmerk van de middeleeuwse polyfonie was een grote verscheidenheid in de karakters van de melodieën in contrapunt, waarin vaak ook merkwaardige dissonanten optraden. Het vroeg polyfoon constructieprincipe was de regel dat de toegevoegde stemmen moesten consoneren met slechts één vaste stem (en dus niet onderling), die tenor werd genoemd. Deze stijl was kenmerkend voor de muziek in de 13de eeuw. In de 14de eeuw kwam de polyfone schrijfwijze tot verdere bloei, vooral in het werk van Guillaume de Machault, de voornaamste vertegenwoordiger van de Ars nova. In de late 14de eeuw bereikte de polyfonie een voorlopig hoogtepunt in de Ars subtilior, waarin polyritmiek, polymetriek en dissonantie, uitgroeiden tot proporties die pas in de 20ste eeuw geëvenaard zouden worden.
In de vroeg renaissance vond enigszins een vereenvoudiging plaats, die gepaard ging met strengere regels voor liturgische muziek, waarbij de consonantie van alle stemmen onderling, een leidend principe werd. Niettemin slaagden de componisten uit deze periode erin ook binnen strengere regels, wonderen van sobere maar eeuwige schoonheid te scheppen. De hoogbloei van polyfonie liep ten einde omstreeks 1600 toen de componisten geleidelijk overschakelden op de monodie, een melodie met een ondersteunende akkoordbegeleiding, ter vervanging van het complex weefsel van diverse zelfstandige, door elkaar gevlochten partijen. Josquin Desprez, Guillaume Dufay, Orlandus Lassus, e.a., het zijn maar enkelen van de wereldberoemde Polyfonisten of ‘Franco-Flamands’ die tussen 1400-1600, een onuitwisbaar stempel hebben gedrukt op de evolutie van de meerstemmige muziek in Europa.
De tentoonstelling, “Primitifs flamands à Bruges” was een kunsttentoonstelling van schilderijen van de zogenaamde Vlaamse primitieven (tegenwoordig meestal vroege Nederlandse schilders genoemd) gehouden in het provinciaal Hof in Brugge tussen juni en oktober 1902. Het was de grootste tentoonstelling van 15de eeuwse, Vlaamse kunst tot dan toe. Ze bestond uit 413 officiële catalogusvermeldingen en trok ongeveer 35.000 bezoekers. De expositie met als curator, baron Henri Kervyn de Lettenhove, de architect van het kasteel Tudor in Sint-Andries, nabij Brugge, gebouwd in 1904-06 voor Stanislas van Outryve d’Ydewalle, was zeer invloedrijk.
De gigantische tentoonstelling leidde tot ten minste vijf nieuwe boeken en talloze wetenschappelijke artikelen over het onderwerp, en ze initieerde diepere studie van de Vlaamse primitieven door een nieuwe generatie specialisten. Ze inspireerde zelfs Johan Huizinga om de middeleeuwen verder te bestuderen en om zijn “Herfsttij der Middeleeuwen” te schrijven! Eén van de tentoongestelde werken was de “Annunciatie” (foto) van Hans Memling (foto). Het programma van deze cd is een ode aan Memlings meesterwerk.
“We vertrekken vanuit de groet van Gabriël”, schrijft Hendrik Vanden Abeele. “Ik kom met vrede en alle goeds, je bent vol van gratie, “De tous bien plaine” en “Salve mater salvatoris”, Gegroet, moeder van de redder. Wat ons aan je schilderij het meest intrigeert, beste Hans, is de vraag wat er door Maria heen gaat bij het ontvangen van het nieuws. Zeg me wat je denkt. “Dictes moy toutes vas pensées”. We staan in bewondering voor deze Maria. Zij is gezegend (Benedicta es), ze ziet eruit als een bruid (Epithalamica, Virginem mire pulchritudinis), ze is de ster van de hemel en van de zee (Stella maris). Ze is ook ronduit mooi (Vergine bella), een zachtaardige vrouw (Maria zart). Aan haar en aan jou, Hans, dragen we ons zingen en ons spelen op. We kunnen niet anders dan eindigen met een langgerekt Gloria in excelsis Deo, van je tijdgenoot Obrecht.” Niet te missen!
De pianist, zanger, voordrachthouder en onderzoeker, Hendrik Vanden Abeele (1966) is vooral bekend als stichter en artistiek leider van het vocaal ensemble Psallentes. Hij was docent en gastdocent aan verschillende Vlaamse en Nederlandse conservatoria (Leuven, Rotterdam, Den Haag) en was van 2007 tot 2009 ook staflid van het Orpheusinstituut te Gent. Van 2000 tot 2005 was hij vaste bariton bij het Vlaams Radio Koor. Sinds 2007 is hij ook vaste docent Oude Muziek bij Amarant. Hij werkt als post-doctoraal onderzoeker en staflid aan de Alamire Foundation (KU Leuven). Hendrik Vanden Abeele stichtte in 2000 de gregoriaanse groep Psallentes.
Deze kleine maar fijne groep gaat met professionele stemmen op zoek naar het gregoriaans uit de late middeleeuwen en de renaissance. Met eigen en andere ensembles realiseerde Vanden Abeele een vijftigtal cd’s, en hij ondernam concertreizen in Europa, Noord-Amerika, Nieuw-Zeeland, Zuid-Korea, China en Japan. De verschillende cd’s van Psallentes kregen veel lof, met vijf sterren van het tijdschrift Goldberg, tweemaal een Diaposon d’Or, een ‘répertoire 10’ en een ‘Prix Choc’ van le Monde de la Musique, en de Cecilia-prijs van de Belgische muziekkritiek. In 2012 startte het ensemble een reeks opnames bij het jonge label Le Bricoleur, met verdeling door Harmonia Mundi. Hendrik Vanden Abeele is een doctor in de kunsten aan de Universiteit Leiden, die promoveerde op (de zoektocht naar een hedendaagse relatie met) uitvoeringspraktijk van het laatmiddeleeuws gregoriaans. Hendrik Vanden Abeeles onderzoek aan de Universiteit Leiden behandelt de netelige en controversiële kwesties van ritme en geheugen als belangrijke vereiste voor een goed liturgisch zanger, en van de stem als onderzoeksinstrument.
Het schitterend, Nederlands blokfluitensemble, “The Royal Wind Music”, brengt al sedert 1997, over de hele wereld, muziek uit de Renaissance tot leven op een authentieke en toegankelijke manier. Alle muziek wordt uit het hoofd gespeeld en zonder dirigent, en dat geeft de concerten van The Royal Wind Music door de intensieve communicatie op het podium ook een sterke band met het publiek. Alle leden van The Royal Wind Music hebben een band met het Conservatorium van Amsterdam, waar het ensemble indertijd door Paul Leenhouts werd opgericht. Hij richtte in 1978, overigens ook het beroemd Amsterdam Loeki Stardust Quartet op. De renaissanceblokfluiten van het ensemble lopen uiteen, van een sopranino van niet meer dan 15 cm tot een drie meter lange sub-contrabasblokfluit die in 1998 op basis van renaissanceprincipes werd ontworpen door Adriana Breukink, Winfried Hackl en Paul Leenhouts.The Royal Wind Music bracht tot dusver acht cd’s uit, de eerste zeven bij het Spaans label Lindoro en “Cosmography of Polyphony”, bij Pan Classics.
Tracklist:
De tous bien plaine Diminutions by Maria Martinez Ayerza
De tous bien plaine I & II Hayne Van Ghizegem
De tous bien plaine I & II Alexander Agricola
Kyrie from Missa De tous bien plaine Jacob Obrecht
Sequentia Salve mater Salvatoris Adam De Saint-Victor
Dictes moy toutes vos pensees Loyset Compere
Agnus Dei II & III from Missa Dictes moy toutes vous pensées Jean Mouton
Sequentia Benedicta es Anonymous
Benedicta es Antonio De Cabezon / Josquin Desprez
Pierre Abélard Sequentia Epithalamica
Virginem mire pulchritudinis
Vergine bella Guillaume Dufay, Lieselot De Wilde, solo
Min liebste zart
Sequentia Stella maris
Maria zart
Missa Maria zart Gloria Jacob Obrecht
To Memling Gratia Plena Psallentes & The Royal Wind Music cd Le Bricoleur