Zowel Pizzetti als Stravinsky voelden zich aangetrokken tot het onderwerp Oedipus Rex, maar in heel verschillende contexten. Gecomponeerd in 1926-1927, op een tekst van Jean Cocteau in het Latijn vertaald door Jean Daniélou (de latere kardinaal die in 1974 de krantenkoppen haalde vanwege de omstandigheden van zijn dood), beleefde Oedipus Rex, zijn eerste uitvoering in mei 1927, in het Théâtre Sarah Bernhardt in Parijs. De 23-jarige Ildebrando Pizzetti kreeg in 1903, de opdracht om “Tre Preludii Sinfonici per l’Epido Re di Sofocle” te componeren voor een theaterproductie. Hij componeerde de muziek met een sober gevoel voor orkestrale kleur, verstoken van impressionisme, met een voorkeur voor archaïsche, modale muziek.

De genialiteit van Stravinsky kwam vooral tot uiting in zijn originele inventiviteit. Als Stravinsky begin jaren ’20 zich richtte op de combinatie van piano en orkest, kwam hij op het idee om het orkest te reduceren tot enkel blazers. Zo groeide in Biarritz van midden 1923 tot april 1924 zijn geniaal Concerto voor piano en blaasinstrumenten en de bewerking ervan voor twee piano’s. Het schrijven van de pianoversie in 1921 van de “Trois Mouvements de Petrouchka” voor de jonge Arthur Rubinstein en zijn bewerking van “Les Noces”, deden Stravinsky besluiten een pianoconcerto voor de Koussevitzky-concerten in Parijs te componeren. Uitgangspunt daarbij was dat hij reeds in zijn Symphonies d’instruments à vent, “Mavra” en in zijn Octet, alle strijkers had weggelaten, met uitzondering van de bassen. In zijn Piano Rag Music, de Trois Mouvements de Petrouchka en in Les Noces werd de piano voornamelijk beschouwd als een slaginstrument.

Zijn periode in Frankrijk (1920-1939) begon in 1920, met een vakantie in Carantec in Bretagne. De eerste tien jaar in Frankrijk woonde de familie Stravinsky in Anglet nabij Biarritz, Nice en Voreppe nabij Grenoble. Vóór het verblijf in Anglet verbleven de Stravinsky’s gedurende de herfst en de winter van 1920, in het huis van Coco Chanel in Parijs. Terug in Anglet, voltooide Stravinsky aan het einde van de zomer van 1921, speciaal voor de jonge Arthur Rubinstein (1887-1982) (foto), “Trois mouvements de Pétrouchka”, de extreem virtuoze pianotranscriptie van de “Danse russe”, “Chez Pétrouchka” en “La semaine grasse”, uit zijn ballet “Pétrouchka” uit 1911. Pas in 1934, na zijn naturalisatie tot Frans staatsburger, zouden de Stravinsky’s zich permanent in Parijs vestigen.

Als reactie op de laatromantische en de impressionistische muziek, blikten jonge componisten na de Eerste Wereldoorlog, terug op de vormen en de taal van de muziek uit de 18^de eeuw. Igor Stravinsky was de bekendste en belangrijkste neoclassicist. Hij stapte na zijn eerste baanbrekende werken vrij radicaal over op het neoclassicisme. Zijn eerste neoklassiek werk was zijn ballet Pulcinella (1919-1920), dat hij baseerde op melodieën, ontleend aan Commedia dell’arte-balletmuziek van o.a. Pergolesi.

Veel van Stravinsky’s belangrijke werken uit de periode 1920-1950 waren neoklassiek qua structuur, balans en emotionele terughouding en refereerden aan Bach of Mozart, zoals o.a. in het Octet, het Concert voor piano en blazers, zijn operaoratorium “Oedipus Rex”, het melodrama “Perséphone” op tekst van André Gide, de balletten “Le Baiser de la Fée”, “Apollo” (“Apollon musagète”) en “Orpheus”, het Dumbarton Oaks Concerto en als laatste, zijn opera “The Rake’s Progress” (1951) naar gravures van de 18^de eeuwse, Engelse schilder, William Hogarth, op een libretto van W. H. Auden en Chester Kallman.

In het najaar van 1925 nam Stravinsky het besluit een operaoratorium te componeren naar Sophocles op een Latijnse tekst. Jean Cocteau zou het libretto schrijven met een vertaling in het Latijn van de latere kardinaal Jean Daniélou. Cocteau’s bewerking van Antigone, eveneens naar Sophocles, had nl. Stravinsky’s bewondering opgeroepen en hem doen besluiten Cocteau om medewerking te vragen bij het schrijven van zijn nieuw werk. Stravinsky componeerde Oedipus Rex voor twee tenoren, twee bas-baritons, bas, mezzosopraan, verteller, mannenkoor en orkest. Het werk was bedoeld als een geschenk voor Serge Diaghilev ter viering van zijn twintigjarige theateractiviteit.

Elk van de 6 personages werd door een verschillende muzikale stijl en archetype weergegeven. Creon als vertegenwoordiger van bombastisch classicisme, Tiresias plechtig, de muziek van de boodschapper kenmerkte zich kerktoonaarden, verdubbeld door de lijn van de contrafagot met contrapunt, de herder zong in een pastoraal 6/8 met heldere chromatische lijnen, begeleid door een landelijke cor anglais, koningin Jocaste, conventionele bravoure operavormen met recitatieven en da capo aria’s in een briljante vocale stijl en Oedipus kreeg verschillende stijlen, variërend van recitatieven tot belcanto.

Ten tijde van het “Futurismo, was de “Generazione dell’80”, een groep Italiaanse componisten, geboren rond 1880. Zij hadden gemeen dat zij na de muziek van Verdi, nieuwe wegen zochten om de Italiaanse opera te ontwikkelen. Zij componeerden ook meer orkestmuziek dan elke generatie voor hen. De nieuwe wegen werden gezocht in een hang naar neoclassicisme, een verduidelijking van de muzikale taal en een verlangen naar vroegere muziekontwikkelingen (bv. Bach en de Byzantijnse en Renaissance-muziek). Het compositorisch oeuvre van de meeste van deze componisten was enigszins onevenwichtig, in die zin dat meesterwerken helaas afwisselden met grote mislukkingen. De groep werd ook wel eclecticisme verweten.

Gunstige uitzondering was Ottorino Respighi, die door zijn orkestmuziek, grote bekendheid verwierf. De komische opera’s van Ermanno Wolf-Ferrari worden nu weliswaar steeds meer naar waarde geschat en de muziek van Ildebrando Pizzetti beleeft een heropleving. Naast Ermanno Wolf-Ferrari, behoorden tot de groep Franco Alfano, (1875-1954), Vincenzo Tommasini, (1878-1950), Ottorino Respighi, (1879-1936), Ildebrando Pizzetti, (1880-1968) (foto), Gian Francesco Malipiero, (1882-1973), Alfredo Casella, (1883-1947), Riccardo Zandonai, (1883-1944) en gedeeltelijk, Mario Castelnuovo-Tedesco (1895-1968).

Ildebrando Pizzetti, (1880-1968), een van de meest gerespecteerde Italiaanse componisten van zijn generatie, heeft de afgelopen jaren enige verwaarlozing ondergaan, deels als gevolg van zijn natuurlijke conservatisme in een tijdperk van experiment. Hij was echter veelzijdig en productief, ambitieus in opera, droeg ook interessante toevoegingen bij aan koor- en vocaal repertoire, evenals aan kamermuziek. Pizzetti schreef meer dan 20 opera’s en werkte in vroegere jaren samen met d’Annunzio, met wie hij de opera Fedra (‘Phaedra’) schreef. Zijn Assassinio nella cattedrale (‘Moord in de kathedraal’) behandelt een vertaling van het stuk van TS Eliot, terwijl zijn laatste opera, Clitennestra (‘Clytemnestra’), met een libretto van de componist, werd opgevoerd in La Scala, Milaan, in 1965. Zijn Sinfonia del fuoco (‘Symfonie van vuur’) is geschreven voor de stille film Cabiria naar een scenario van d’Annunzio. Pizzetti’s koormuziek, waarvan een groot deel zijn literaire bron weer ontleent aan het oude Griekenland en Rome, omvat een Requiem en de cantate Vanitas vanitatum (‘IJdelheid der ijdelheden’), met een tekst uit Prediker. Naast verschillende werken voor piano componeerde Pizzetti ook twee strijkkwartetten en duo sonates voor viool en piano, en cello en piano.

Daniele Gatti (1961) werd geboren in Milaan waar hij afstudeerde in compositie en directie. Momenteel is hij chef-dirigent van het Koninklijk Concertgebouworkest. Daarvoor was hij muziekdirecteur van het Orchestre National de France, het Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia, het Royal Philharmonic Orchestra en het Orchestra del Teatro Comunale di Bologna. Hij dirigeerde bij toonaangevende operahuizen en festivals, waaronder de Weense Staatsoper, de Bayreuth Festival, de Salzburger Festspiele, La Scala, de Bayerische Staatsoper, de Royal Opera, het Théâtre des Champs-Elysées en de Metropolitan Opera. Reguliere dirigenten zijn onder meer de Berliner Philharmoniker, de Wiener Philharmoniker, de Bayerischer Rundfunk, het Mahler Chamber Orchestra en het Orchestra Filarmonica della Scala. Hij ondernam tournees naar de Verenigde Staten, Europa en Azië en in 2017 opende hij het nieuw seizoen in het Teatro dell’Opera in Rome met La damnation de Faust.

Rolverdeling:

Oedipus – AJ Glueckert

Jocasta – Ekaterina Semenchuck

Creon – Alex Esposito

Tiresias – Adolfo Corrado

Shepherd – Luca Bernard

Messenger – Sebastian Geyer

Speaker – Massimo Popolizio

Fiorentino Maggio Musicale Chorus chorus master: Lorenzo Fratini

Recorded at Teatro del Maggio Musicale Fiorentino, Sala Zubin Mehta, 30 June 2022

Picture format: NTSC 16:9

Sound format: PCM 2.0 / Dolby Digital 5.1

Region code: 0 (worldwide)

Subtitles: Italian, English, French, German, Japanese, Korean, Latin

Booklet notes: Italian, English

Running time: 79 mins

No. of DVDs: 1

Igor Stravinsky, Oedipus Rex Ildebrando Pizzetti Three Orchestral Preludes For Oedipus Rex By Sophocles AJ Glueckert Ekaterina Semenchuck Alex Esposito Adolfo Corrado Massimo Popolizio Orchestra e Coro del Maggio Musicale Fiorentino Danieli Gatti, conductor DVD Dynamic DYN-37981