“John Sheppard, Missa Cantate”, door The Tallis Scholars o.l.v. Peter Phillips, op het label Gimell. Magistraal! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

John Sheppards uitbundige Missa Cantate, opgenomen ter ere van het 50-jarig jubileum van The Tallis Scholars, is een ideaal werk om hun baanbrekende prestaties te benadrukken. Het eerste album van Tallis Scholars met muziek van John Sheppard, “Media vita”, uitgebracht in 1989, creëerde trouwens een nieuw icoon van de Engelse renaissancepolyfonie.

Religieuze koormuziek bloeide in de dagen van koning Henry VIII. Componisten als John Taverner (ca. 1490-1545) en John Sheppard (ca. 1515-1558), Thomas Tallis (ca. 1510-1585) en zijn leerling William Byrd (1539-1623) componeerden prachtige meerstemmige motetten. Met de komst van de puriteinse reformatie werden de meeste van die Latijns-sacrale werken buitenspel gezet als zijnde irrelevant voor de nieuwe Engelse Protestantse Kerk. Dit prachtig repertoire heeft de tand des tijds gelukkig overleefd in collecties als de “Baldwin Partbooks”, de Baldwin stemboeken.

In het begin van de 16de eeuw werden de grote koorboeken nl. geleidelijk vervangen door “partbooks” of stemboeken. Stemboeken met afzonderlijke, kleine papieren blaadjes waren goedkoper dan de grote, gebonden koorboeken in perkament, en ze waren ook makkelijker te hanteren en meer geschikt voor een groter aantal zangers. Het koor stond niet langer rond een lessenaar waarop een foliant stond, maar zong voortaan vanuit de koorbanken, behalve in de votief antifonen die men staande en aanbiddend zong voor religieuze afbeeldingen. Het aantal overgeleverde stemboeken is vrij groot, maar complete sets zijn zeldzaam. De paar volledige zijn de “Forrest-Heyther”, de “Gyffard sets” en de “Ludford’s Lady Masses” in het British Museum. In de “Peterhouse” en “Christ Church” sets ontbreken bv. de tenorpartijen. Zonder deze stemboeken zouden we bv. een groot deel van het werk van John Sheppard niet meer hebben.

Sheppards composities voor de Latijnse liturgie bestaan uitsluitend in postreformatiebloemlezingen. De meeste zijn opgenomen in twee stemboeken, de belangrijkste bron van zijn Latijnse muziek in vijf of meer delen zijn de Baldwin-stemboeken in Christ Church, Oxford, gekopieerd na 1575, terwijl zijn vierdelige stukken zich bevinden in de zogenaamde Gyffard Partbooks, een set van vier manuscript partbooks, waarschijnlijk gekopieerd voor Dr. Roger Gyffard in de jaren 1570. Een groot deel van de Gyffard-muziek werd mogelijk gecomponeerd tijdens de Magdalen-jaren van Sheppard. Gyffard was nl. vroeger een fellow geweest van Merton College, Oxford en Sheppard was van 1541 tot 1542 en opnieuw van 1544 tot 1548, informator choristarum aan het Magdalen College in Oxford.

Van de vijf overgebleven gewone miscycli van Sheppard is de zesstemmige Cantate een volledige, weelderige feestelijke setting in de traditie van John Taverner, opgebouwd in eenheden van zesstemmige polyfonie afgewisseld met een mozaïek van semi-koorsecties. Het belangrijkste verbindende element, afgezien van de hoofdmotiefpassages aan het begin van elk deel, is een acht noten tellende figuur, die op verschillende punten in de tenor voorkomt.

In 1989 redde de eerste release van Tallis Scholars met muziek van John Sheppard (ca. 1515-1558) de componist vrijwel uit de vergetelheid. Sheppard, een meester uit het midden van de 16e eeuw, ongeveer een tijdgenoot van Thomas Tallis, componeerde stijgende zanglijnen, af en toe gekleurd door de pikante valse verhoudingen die kenmerkend waren voor de Engelse stijl. Het middelpunt van deze opname is de Missa Cantate, een zesstemmige toonzetting van de mis in de grootste stijl en op de breedste schaal. Het Gloria is als een zich verzamelende golf, die nederig begint maar geleidelijk aan klank toeneemt. Het Credo is afwisselend luchtig en helder, dan weer intens en zoekend, het muzikaal equivalent van een sierlijk glas-in-loodraam waar de zon doorheen schijnt. Het tweede Hosanna heeft de zuiverheid van bronwater, dat in golven over zichzelf heen tuimelt.

De overige stukken zijn een mengeling van votief antifonen, responsories en hymnen, grotendeels gebaseerd op gregoriaans. Het hoogtepunt hiervan is Gaude virgo Christiphera, waarvan dirigent Peter Phillips suggereert dat het een laat werk is vanwege het ‘schrijfgemak’. Het is gigantisch (11 minuten), maar met de meest zelfverzekerde architectuur en lange perioden van imitatieve melodie die zichzelf voortdurend lijken te vernieuwen. De hoge zang, het kenmerk van Sheppard, is extatisch en moeiteloos, en de hele cd is, ondanks de essentiële ernst, vreugdevol. Deze prachtige muziek is als het ware de verklanking van de evolutie van Early English naar de Decorated- en de Perpendicular, gotische stijl in Engeland.

Peter Phillips (1953) werd geboren in Southampton en studeerde aan Winchester College (1967-1971) en St John’s College, Oxford (Organ Scholar 1972-1975). Hij studeerde muziek bij Hugh Macdonald, Denis Arnold en David Wulstan. Vervolgens gaf hij les aan de Universiteit van Oxford, het Trinity College of Music en het Royal College of Music in Londen (waar hij het Chamber Choir leidde als opvolger van David Willcocks), maar had in 1988 al deze posten neergelegd om een voltijdse carrière na te streven als dirigent.

Phillips’ eerste concert met de Tallis Scholars vond plaats in de St Mary Magdalen’s Church in Oxford op 3 november 1973. De groep bestond uit koorgeleerden (vandaar het gebruik van het woord ‘Scholars’ in de titel) en leken van het toonaangevende Oxbridge-koor. Vanaf het begin streefde Phillips ernaar een onderscheidend geluid te produceren, beïnvloed door koren die hij bewonderde, in het bijzonder de Clerkes of Oxenford. Het repertoire dat hij koos was echter eigenzinnig, gebaseerd op zijn verlangen om verwaarloosde hoeken van het polyfone repertoire te verkennen, zowel continentaal als Engels. Dit eerste concert bevatte muziek van Obrecht, Ockeghem en Lassus . Na de oprichting van Gimell Records in 1980 hebben de Tallis Scholars de platencatalogus aangevuld, door cd’s op te nemen die gewijd waren aan toen nog relatief onbekende componisten als Obrecht, Ockeghem, Cardoso, White, Clemens, Gombert en Mouton.