Marion Anker, Edwin Maes en Tim Smeets schreven het uniek verhaal over de bescherming van Nederlands cultureel erfgoed in oorlogstijd. Van 1 oktober 1939 tot 1 oktober 1946 coördineerde de Rijksinspectie Kunstbescherming onder leiding van Jan Kalf, nl. de bescherming van monumenten, musea, archieven en bibliotheken tegen oorlogsgevaar. Tienduizenden kunstschatten, historische objecten, boeken en archiefstukken werden geëvacueerd naar tijdelijke veilige onderkomens als scholen, kerken, binnenschepen en kastelen. Later gingen ze naar door het Rijk gebouwde bomvrije bergplaatsen.
De Amsterdammer, Jan Kalf (1873-1954) (foto), was van 1918-1939, directeur van het Rijksbureau voor de Monumentenzorg. Kalf was zich bewust van het dreigend oorlogsgevaar en was bezorgd om zijn monumenten. Door zijn toedoen werden bomvrije rijksbergplaatsen in de duinen gebouwd. In 1939 werd hij rijksinspecteur voor de kunstbescherming en bleef als secretaris bij het Rijksbureau betrokken. Hij werd verantwoordelijk voor het beveiligen van monumenten en kunstcollecties. Na de oorlog was er een Voorlopige Monumentenraad, waar Kalf bij betrokken was. De Voorlopige Raad bracht advies uit over een toekomstige monumentenwet, die pas in 1961 tot stand kwam, na Kalfs overlijden.
De Nachtwacht van het Rijksmuseum die opgerold het land doorkruist, de kunstbeschermers in Arnhem die zes uur naar Apeldoorn lopen met een kar vol objecten van het Nederlands Openluchtmuseum, de ‘spuitgasten’ van slot Loevestein die de kostbaarste historische documenten van het Nationaal Archief tegen brandbommen moeten beschermen, al deze verhalen brengen de omstandigheden in beeld waaronder de Inspectie Kunstbescherming, collectiebeheerders, maar ook honderden vrijwilligers zich inzetten om hun erfgoed tijdens de oorlog, met al zijn nieuwe, verwoestende wapens, in veiligheid te brengen. Dit boek nuanceert weliswaar het beeld dat de roof door de Duitse bezetter de enige bedreiging was voor het Nederlands erfgoed in de Tweede Wereldoorlog. De vergeten geschiedenis van de Inspectie Kunstbescherming laat ook zien hoe belangrijk het is om te leren van het verleden en ons voor te bereiden op de toekomst.
Marion Anker is wetenschappelijk medewerker bij de afdeling Geschiedenis van het Rijksmuseum. Andrea Kieskamp werkt als zelfstandig projectleider, conceptontwikkelaar en onderzoeker voor musea, archieven en bibliotheken. Edwin Maes is hoofd Cultuurhistorische Achtergronden & Informatie bij het ministerie van Defensie. Tim Smeets is verbonden aan het Nederlands Openluchtmuseum als conservator Wonen.
Andrea Kieskamp Marion Anker Edwin Maes Tim Smeets Kunstbunkers en cultuurkaravanen De bescherming van cultureel erfgoed in de Tweede Wereldoorlog 240 bladz. geïllustreerd uitg. Walburgpers ISBN 9789464562408
https://www.stretto.be/2017/04/23/ranzige-kunstzwendel-een-nare-zaak/