De Franse Revolutie was van grote betekenis voor Frankrijk, maar ook daarbuiten. Maar, eigenlijk was de Franse Revolutie, de Parijse Revolutie. Ze begon met de bestorming van de Bastille door een ongedisciplineerde menigte sansculotten, bereikte haar hoogtepunt met de gruwelijke onthoofding van koning Louis XVI op de Place de la Concorde en beleefde haar “zwanenzang” toen diezelfde sansculotten, als soldaten van het leger van Napoleon, uit de hoofdstad weg marcheerden om de wereld in brand te zetten. Met talrijke illustraties, vertelt Jacques R. Pauwels over de gebeurtenissen van weleer… Dit boek is een compleet herziene editie van “Het Parijs van de sansculotten”.

De Franse Revolutie was een lange en complexe historische ontwikkeling die begon in 1789 en pas eindigde in 1799 toen Napoleon Bonaparte aan de macht kwam. Sommige stadia van die ontwikkeling waren bovendien eerder contrarevolutionair dan revolutionair van aard. Die revolutie kwam in vele opzichten neer op een reeks Parijse evenementen, ze was eigenlijk ‘de Parijse Revolutie’.

De “revolutie” bestond uit de aanval in 1789 (vooral door vrouwen..!) op het kasteel van Versailles, het jaar 1790, de reactionaire revolutie en de roep om de republiek, Varennes en de girondijnen, waartoe o.a. Charlotte Corday behoorde. De vlucht naar Varennes in juni 1791, was de poging van de Franse koning Louis XVI, om in de nacht van 20 op 21 juni, samen met koningin Marie Antoinette en andere leden van zijn familie, weg te vluchten uit Parijs. De koninklijke familie vermomde zich als de Russische barones Von Korff en haar gevolg. De gouvernante van de dauphin, Madame de Tourzel, speelde daarbij de rol van de Russische barones. Louis XVI speelde haar kamerheer, de koningin en de zuster van Louis XVI, Madame Elisabeth, waren zogenaamd de gouvernante en een verpleegster, en de koninklijke kinderen, deden zich voor als de dochters van Von Korff. Op 21 juni, ontdekte de revolutionair, Jean-Baptiste Drouet, de plaatselijke postmeester van Sainte-Menehould, (nota bene de geboorteplaats van Doim Pérignion), dat in de luxueuze berline, de koninklijke familie zat. Het gezelschap werd kort daarna gearresteerd in het nabijgelegen Varennes-en-Argonne.

Jacques Pauwels weet telkens de juiste details neer te zetten, de juiste anekdote te vertellen, vragen te beantwoorden die er toe doen om de juistheid van het verloop van de Revolutie weer te geven. Waarom wordt (bijvoorbeeld) de staatsschuld niet gewoon weggewuifd? Dan draaien de (rijke) crediteurs daar immers voor op. Maar de crediteurs maken de meerderheid uit van de afgevaardigden… dus moet de schuld terug betaald worden… Dat kan, want gelukkig heeft Frankrijk een zeer rijke Kerk, en veel van de bezittingen worden dus gewoon tot “des biens nationaux” omgetoverd. Dit boek sluit af met een knap hoofdstuk “na-de-revolutie” met de restauratie en het tweede keizerrijk, en vooral met een opmerkelijk volledige, alhoewel “beknopte” beschrijving van “la Commune” en de denkoefening in hoeverre die marxistisch is geweest. Met tekeningen, prenten, gravures, kaarten en chansons als illustratie.

Pauwels eindigt zijn boek o.a. met het Revolutiejaar 1830, de tweede revolutiegolf in Europa na de Franse Revolutie en het streven naar de oprichting van constitutionele monarchieën of volksmonarchieën. Die opstanden begonnen in Frankrijk nadat de autoritaire koning Karel X op 16 mei 1830 het parlement ontbond. Hij legde de pers aan banden en wijzigde zonder inspraak het Charter van 1814. Wat volgde is de Julirevolutie ofwel les Trois Glorieuses. De vonk sloeg over naar het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en in augustus brak de Belgische Revolutie uit. In Zwitserland eiste men een nieuwe grondwet, op de Ustertag-bijeenkomst. In november brak in Polen de Novemberopstand uit tegen de Russische bezetting. Het jaar erop werden in Italië de Verenigde Italiaanse Provincies uitgeroepen. In Frankrijk werd Karel X afgezet en vervangen door de burgerkoning Lodewijk Filips, het begin van de constitutionele Julimonarchie. België werd onafhankelijk met Leopold I als nieuwe koning en Zwitserland kreeg een nieuwe grondwet.

Het Revolutiejaar 1848 betreft een reeks Europese opstanden die een liberaal systeem, een liberale grondwet of het verdrijven van vreemde heersers mogelijk moesten maken. De beweging was van korte duur en veel afgedwongen maatregelen werden later door de aristocratische en conservatieve elite teruggedraaid. Niettemin oefenden de opstanden een grote invloed uit op de periode die volgde. Voortaan moesten de heersers min of meer rekening houden met liberale en nationalistische gevoelens van de invloedrijker wordende burgerij.

De revoluties begonnen in Frankrijk, waar republikeinen en constitutioneel-liberalen de hervorming van het kiesrecht eisten. Na een verbod op een republikeinse bijeenkomst kwam het tot onlusten. Premier François Guizot werd op 23 februari vervangen en de dag erop abdiceerde burgerkoning Lodewijk Filips ten gunste van zijn kleinzoon. De voorlopige regering onder Alphonse de Lamartine riep diezelfde dag de Tweede Franse Republiek uit, wat het einde betekende van de Julimonarchie. Onder druk van de socialist Louis Blanc werden Ateliers Nationaux gesticht, sociale werkplaatsen die als een oplossing voor de grote werkloosheid werden beschouwd. Toen dit project door regeringsmaatregelen dreigde te mislukken gingen Parijse werklozen en arbeiders op 23 juni de straat op. Generaal Louis Eugène Cavaignac sloeg dit Junioproer bloedig neer. In december koos een meerderheid van de Franse kiezers Louis Napoleon Bonaparte − oomzegger van Napoleon I − tot president.

Tot slot heeft de auteur het over de Commune van Parijs, een Frans revolutionaire regering die van 18 maart 1871 tot 28 mei 1871 hoofdzakelijk over de stad Parijs heerste, maar bloedig werd neergeslagen door het leger van de Derde Franse Republiek. De Derde Franse Republiek was het republikeins regime dat Frankrijk bestuurde van 1870 tot 1940, hoewel de grondwet van deze republiek pas in 1875 tot stand kwam. Het was het eerste regime sinds het begin van de Franse Revolutie dat het betrekkelijk lang uithield. Tussen 1789 en 1870 vonden meer dan een dozijn regimewissels plaats door volksopstanden, staatsgrepen en oorlogen. Door de Franse capitulatie aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in 1940 werd de Derde Republiek vervangen door het nazi gezind Vichy-regime van maarschalk Philippe Pétain. De Derde Franse Republiek was weliswaar de eerste republiek ter wereld met een echt parlementair systeem. Ze was het toneel van de “guerre des deux France” tussen een katholiek, conservatief en monarchistisch Frankrijk en een seculier, progressief en republikeins Frankrijk.

Als een reisleider neemt Jacques Pauwels u op sleeptouw door de wellicht meest stormachtige jaren in de geschiedenis van de Franse hoofdstad. In een frisse en vlotte verteltrant en met oog voor detail weet hij u als lezer op het interessantste en het wezenlijkste attent te maken. De historische ontrafeling van de revolutie wordt zo ook een wandeltocht door het toenmalige én hedendaagse Parijs. Zijn boek is daarenboven voorzien van talrijke illustraties. Jacques R. Pauwels doceerde aan meerdere universiteiten in Canada en publiceerde in Canada, de VS, Frankrijk, Duitsland, Italië, Spanje, Cuba, Ecuador, Rusland, Turkije, Zuid-Korea en België over onderwerpen zoals de twee wereldoorlogen en de Franse Revolutie.

Jacques R. Pauwels Hoe Parijs de revolutie maakte & de revolutie Parijs 384 bladz. uitg. Epo ISBN 9789462674080