Sinds de middeleeuwen zijn er joden in Nederland. Vanaf die tijd kenden zij een bijzondere en eigen geschiedenis, van de intellectuele, Sefardische rijkdom en het baanbrekend denken van Spinoza, tot de armoede van de Amsterdamse jodenbuurt en de niet te beschrijven verschrikkingen van de Holocaust. Joden namen volop deel aan de bloei van handel en cultuur tijdens de Nederlandse Gouden Eeuw, waren inzet van felle debatten in het tijdperk van Verlichting en Revolutie en zochten en vonden daarna hun eigen weg naar emancipatie en integratie.
Tien specialisten beschrijven elk een periode vanaf de Middeleeuwen tot in onze tijd. Centraal staan lot en werkzaamheid van een joodse minderheid in het spanningsveld van behoud van eigen cultuur versus integratie in de Nederlandse samenleving. En dit vanaf de eerste joodse vestiging in de hertogdommen Gelre, Brabant en Limburg tot aan de huidige joodse gemeenten. De spanning tussen ‘eigenheid’ en ‘integratie’ is daarin hét motief. R.G. Fuks-Mansfeld beschrijft bv. in twee bijdragen met hoeveel pijn de vaak afgedwongen acculturatie haar beslag kreeg en welke economische en culturele achterstanden joden hadden in te halen. De grootscheepse vernietiging van het joodse leven in de Tweede Wereldoorlog wordt nuchter evaluerend beschreven door P. Romijn, terwijl F.C. Brasz de nieuwe geschiedenis schetst onder de noemer “van kerkgenootschap naar culturele minderheid”. Illustratief fotomateriaal, noten, bibliografieën, een lijst van bibliografische hulpmiddelen en een personenregister vervolledigen dit indrukwekkend boek.
Na de inleiding van David. J. Wertheim, bespreekt B. M. J. Speet de eerste vestigingen in de Noordelijke Nederlanden, de vervolgingen, wonderverhalen en Hostie schendingen, rituele moorden en bloedbeschuldigingen en het zogenaamd woekeren en samenspannen met de duivel van een verstoten minderheid in de middeleeuwen. In het 2de hoofdstuk bespreekt D. M. Swetschinski de vestiging, verdraagzaamheid en vereniging tot 1639 van de joden in het Heilig Roomse Rijk, hun Spaans-Portugese achtergronden, de Portugese nieuw-christenen in Antwerpen en de groei van de Portugees-joodse kolonie in Amsterdam. J. I. Israël heeft het vervolgens over de Republiek der Verenigde Nederlanden tot omstreeks 1750, de demografie en economische activiteit, de expansie en kolonisatie, en de bloei van handel en kredietwezen tussen 1648 en 1713.
In het 4de hoofdstuk bespreekt Y. Kaplan de joden in de Republiek tot omstreeks 1750, hun religieus, cultureel en sociaal leven, sefardiem en asjkennaziem buiten Amsterdam, het onderwijssysteem van de Amsterdamse sefardiem, de plaats van religie en studie in de asjkenazische gemeenschap in Amsterdam, de theologische disputen tussen joden en christenen en de sabbatiaanse beweging in Amsterdam, Joodse drukkers in Amsterdam, de culturele creativiteit van de sefardiem in de Republiek en de opkomst van een lokale asjkenazische cultuur. Na I. E. Zwiep en B. T. Wallet die het respectievelijk hebben over het Joods leven in de Lage Landen in de periode tijdens en na de Verlichting (1750-1814), de concentratie en nationalisering van de Nederlandse joden ( 1814-1870), de relatie tussen de overheid en de joodse gemeenschap (1814-1870) en de Integratieprocessen, bespreken J. C. H. Blom en J. J. Cahen de economische en sociale verhoudingen van de Nederlandse joden en de joden in Nederland in de periode 1870-1940, het antisemitisme, de verbondenheid met het internationale jodendom en zionisme, de vluchtelingen uit Duitsland en de Joden in de Nederlandse koloniën.
P. Romijn nam het hoofdstuk over De oorlog (1940-1945) voor zijn rekening. Daarin bespreekt hij achtereenvolgens de escalatie naar de gruwel, vanaf de Duitse inval, de registratie en segregatie, de nieuwe voorschriften, vogelvrij verklaard, de deportatie die begon met de ster, de gedwongen verhuizing en werkkampen, organisatie en selectie, vlucht, onderduik en verzet, de doorgangskampen, tot uiteindelijk deportatie en moord.
Als laatste hoofdstuk bespreekt B. T. Wallet de terugkeer en het rechtsherstel, bevrijding en repatriëring en de wederopbouw van het joods leven in het naoorlogs Nederland. Hij staat ook stil bij het antisemitisme en de Koude Oorlog, de maatschappelijke positie en de culturele diversiteit van de Joden in het multicultureel Nederland, de Joods-christelijke dialoog en de maatschappelijke positie van de Joden in seculier Nederland, het Centraal Joods Overleg en de herinneringscultuur rond de Tweede Wereldoorlog. Indrukwekkend!
(Hans Blom en David Wertheim)
Het fascinerend, aangrijpend tot gruwelijk verhaal van de joden in Nederland, en hun immens grootse bijdrage aan de geschiedenis van Nederland, wordt als nooit tevoren verteld in dit meer dan schitterend standaardwerk. Het boek bevat bijdragen van een keur aan historici en staat onder redactie van Hans Blom (NIOD), David Wertheim (Menasseh ben Israel Instituut), Hetty Berg (JHM) en Bart Wallet (UvA en VU). Indrukwekkend intellectueel, een monument! Onnoemelijk dank.
Geschiedenis van de Joden in Nederland Redactie Hans Blom David Wertheim Hetty Berg Bart Wallet UItg. Balans 589 bladz. geïllustreerd ISBN 978 94 600 3437 4