“Beethoven Ein neuer Weg”, Piano Sonatas op. 31 en Variations opp. 34 & 35 door Andreas Staier, op het label harmonia mundi. Helder, verfijnd en bedachtzaam.

De pianoforte speler Andreas Staier richt zich op composities die Beethoven na 1800 componeerde. De componist wilde toen een nieuwe weg inslaan, daar hij niet meer tevreden was met zijn eerder geschreven werken. Andreas Staier voert de werken uit op een pianoforte uit ca. 1810 van de ‘KK Hof Fortepianomacher’, Mathias Müller uit de collectie van Edwin Beunk.

Het jaar 1802 was voor Beethoven een beslissend jaar. In het najaar schreef hij zijn ‘Heiligenstadt Testament’, waarin hij duidelijk zijn bewustzijn uitsprak over de uitkomst van zijn onverbiddelijk toenemende doofheid. Bijna tegelijkertijd vertelde hij zijn vriend Krumpholz dat hij tot nu toe, niet tevreden was met zijn werk en van plan was ‘een nieuw pad’ in te slaan. Aldus komen de werken hier, vakkundig door Andreas Staier gegroepeerd, precies overeen met dat nieuw pad.

De Pianosonate nr. 16 in G, op. 31, nr. 1, werd gecomponeerd tussen 1801 en 1802. Hoewel deze luchtige sonate met zelfs een vleugje humor en ironie, aanvankelijk de eerste was van de drie pianosonaten die in 1803 werden gepubliceerd, voltooide Beethoven deze sonate eigenlijk na de Sonate (nr. 17) op. 31 nr. 2, bekend als de ‘Sturm Sonate.’ Deze sonate kreeg zijn titel niet van Beethoven en er werd tijdens zijn leven ook niet zo naar verwezen. De naam komt van een verwijzing naar een gesprek tussen Schindler en Beethoven, waarbij Schindler meldt dat Beethoven suggereerde, in antwoord op zijn vraag over de interpretatie ervan en van de sonate op. 57, “Appassionata”, dat hij Shakespeare’s “Tempest” moest lezen. Mogelijks verwees Beethoven ook naar Christoph Christian Sturm (1740-1786), de predikant en auteur die reflecties over de werken van God in de natuur schreef, “Betrachtungen über die Werke Gottes im Reiche der Natur und der Vorsehung auf alle Tage des Jahres”, (1772-1776), waarvan Beethoven een exemplaar bezat en waar hij zelfs aantekeningen bij had gemaakt.

De variaties en fuga voor piano in Es, op. 35, een reeks van vijftien variaties voor solo-piano uit 1802, worden Eroica-variaties genoemd omdat het thema een jaar later gebruikt werd voor de finale van zijn Symfonie nr. 3, ‘Eroica’. De inspiratie voor het thema zou mogelijks afkomstig zijn van de Pianosonate in fa klein, op. 13, nr. 6 uit 1784 van Muzio Clementi (foto) of van het thema van de eerste beweging van Beethovens eigen Pianosonate in sol klein, op. 7, nr. 3 uit 1782, dat nauw aansloot bij de melodie in de majeur-toonaard uit de sonate van Clementi. Het thema was nl. een favoriet thema van Beethoven. Hij gebruikte het ook in de finale van de balletmuziek die hij componeerde voor “Die Geschöpfe des Prometheus” (1801) en voor de zevende van zijn 12 Contradansen, WoO 14 (1800-02), nog voor het thema, het thema werd van de Variaties en van de Eroica-symfonie.

Andreas Staier (°1955) uit Göttingen, studeerde aan de Hochschule für Musik van Hannover, piano bij Kurt Bauer en Erika Haase en klavecimbel bij Lajos Rovatkay. Hij nam deel aan masterclasses bij Gustav Leonhardt en Nikolaus Harnoncourt. Hij studeerde nog verder in Amsterdam waar hij zich gedurende 2 jaar vervolmaakte bij Ton Koopman. Van 1983 tot 1986 was hij de vaste klavecinist van het ensemble Musica Antiqua Köln. Vanaf 1986 concerteerde hij vooral als solist op een Hammerflügel of pianoforte. Hij trad ook vaak op als continuospeler bij Liedrecitals en samen met het ensemble Les Adieux. Van 1987 tot 1996 was hij docent klavecimbel aan de Schola Cantorum Basiliensis.

De restaurateur en verzamelaar van pianoforte’s, Edwin Beunk (foto) uit Enschede, bezit instrumenten van beroemde 18de – en 19de -eeuwse pianobouwers als Érard, Graf, Pleyel en Broadwood. Vaak worden de instrumenten uit zijn collectie bespeeld in belangrijke Europese concertzalen, waaronder het Concertgebouw in Amsterdam. Internationaal vooraanstaande piano forte spelers als Andreas Staier, Ronald Brautigam, Kristian Bezuidenhout, Riko Fukuda, Alexander Melnikov, Robert Levin en Yury Martinov spelen graag op de bijzondere instrumenten uit deze collectie.

De drie op. 31 sonates vertonen een ongekende, bijna improviserende durf van harmonie. Toch is het klavierspel Van Staier een toonbeeld van terughoudendheid en goed muzikaal gevoel. Zelfs in de “Sturm Sonate”, wordt niets overdreven. Helderheid, bedachtzaamheid en inzicht zijn primordiaal. Een aanrader, dus.

Beethoven “Ein neuer Weg” Piano Sonatas op. 31/Variations opp. 34 & 35 Andreas Staier pianofortepiano cd HMM902327.28