Dit luxueus boek vertelt en toont aan de hand van de mooiste oude kaarten uit prestigieuze bibliotheken en archieven, de geschiedenis van Nederland van het Romeinse Rijk en de Bataven tot de Watersnoodramp van 1953.
Het merendeel van de kaarten in dit boek is afkomstig uit het Allard Pierson/De Collecties van de Universiteit van Amsterdam en de Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag. Het beheer van de cartografische collectie strekt zich uit over vele duizenden kaarten, atlassen en aanverwante materialen. Speciale vermelding verdienen de deelcollecties van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap (KNAG), met als hoogtepunt de verzameling losse kaarten die afkomstig is van het befaamd antiquariaat van Frederik Muller (1817-1881), een antiquaar van oude boeken, kaarten en prenten, bibliograaf en boekhandelaar in Amsterdam. Van het oudst bekende Nederlands kaartje uit 1307, over de bouw van een kerk in de Aardenburgse moer, tot een van de eerste fietskaarten uit 1896 en een kaart van de stormvloed in 1953, laten de kaarten zien wat er in de loop der eeuwen is veranderd, maar tegelijk wat ongewijzigd is gebleven. Daardoor krijgt dit verhaal een heel bijzondere actualiteit.
Ook politieke omwentelingen en bestuurlijke ontwikkelingen komen aan bod, maar ook bijzondere gebouwen en steden, de voormalige overzeese gebiedsdelen of het eeuwig gevecht van de Nederlanders met water. Er zijn kaarten die gaan over transport, economie, onderwijs, religie, vrije tijd of sport. Van het intrigerende verhaal van de haringvisserij in de 16de eeuw, naar de ambitieuze uitbreiding van de Amsterdamse grachtengordel in de tweede helft van de 17de eeuw tot een kaart over het aantal kinderen tussen zes en twaalf dat in 1887 geen lager onderwijs genoot in Nederland.
Daarnaast gaat dit boek ook over de cartografie zelf. Befaamde kaartenmakers als Ortelius, Mercator en Willem Jansz. Blaeu komen aan bod, evenals P.R. Bos, de geestelijke vader van de befaamde Bosatlas. Al eeuwenlang maken zij kaarten om de wereld te verkennen, overzichtelijker te maken en beter te begrijpen.
Het boek begint met de eerste eeuwen van onze jaartelling, toen de Romeinen tot aan de Rijn opgetrokken waren. “Uit die tijd zelf zijn geen kaarten bewaard gebleven”, zo lezen we, “dus daarbij worden recentere kaarten getoond. De eerste cartografen werkten in het Middellands Zeegebied en hadden daar dus nauwkeurigere kennis van. Over de Lage Landen waren ze minder goed ingelicht. Op de oudste kaarten waarop de noordelijke delen van het Romeinse Rijk afgebeeld zijn, zijn de Lage Landen heel onnauwkeurig aangeduid. Pas in de 14de eeuw werden voor het eerst kaartjes gemaakt in deze streken, maar dan ging het steeds om beperkte gebieden. 
In de 16de eeuw werden de hele Lage Landen voor het eerst als afzonderlijk gebied gekarteerd. Vanaf toen kwam de cartografie hier tot grote bloei, mede door de troebelen van de Tachtigjarige Oorlog, waardoor veel vaklui vanuit het Zuiden naar het Noorden trokken. Daar was minder repressie en heerste een gunstiger economisch klimaat. Antwerpen werd in 1585 door de Spanjaarden veroverd, de Schelde werd afgesloten voor grote zeeschepen en Amsterdam nam de vooraanstaande handelspositie van Antwerpen over. In Amsterdam kwam de cartografie vooral tot bloei dankzij Zuid-Nederlandse expertise”.
“Gedurende de 16de eeuw”, zo lezen we verder, “was de cartografie vooral in de Zuidelijke Nederlanden van grote betekenis geweest. Gemma Frisius publiceerde in Leuven zijn baanbrekende werk over de driehoeksmeting, Jacob van Deventer ontving eveneens in Leuven zijn scholing, Abraham Ortelius produceerde in 1570 in Antwerpen de eerste moderne atlas en zijn tijd- en streekgenoot Gerard Mercator was met zijn gedegen, wetenschappelijke manier van werken van groot belang voor de meer theoretische onderbouwing van de cartografie. Aan het eind van de 17de eeuw verplaatste het centrum van de cartografie zich naar Parijs, maar ook na de Gouden Eeuw zijn er belangrijke kaartenmakers en -uitgevers in Amsterdam aan het werk geweest, zoals Frederick de Wit, de families Covens & Mortier en Ottens, Petrus Schenk en Gerard Valk. Zij baseerden zich mede op de kaarten van hun beroemde voorgangers en gebruikten soms dezelfde koperplaten, die ze aanpasten, of ze lieten oudere kaarten kopiëren.”
Het boek toont bovendien de grote rijkdom aan soorten kaarten, getekend met de hand, gedrukt op papier, perkament of textiel, in kleur of zwart-wit. Er zijn topografische kaarten, nieuwskaarten, gelegenheidskaarten, kaarten in atlassen, wandkaarten en infographics, alle een lust voor het oog. Het samenspel van prachtige illustraties en informatieve teksten maakt “De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten” verrassend en onweerstaanbaar boeiend. Met medewerking van Peter van der Krogt, Bram Vannieuwenhuyze, Marleen Smit, Huibert Crijns en Ronald Prud’homme van Reine. Niet te missen!
Marieke van Delft was conservator Oude Drukken van de Koninklijke Bibliotheek, Nationale Bibliotheek van Nederland in Den Haag. Reinder Storm is conservator Cartografie, Geografie en Reizen bij de Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam.
Marieke van Delft Reinder Storm De geschiedenis van Nederland in 100 oude kaarten 400 bladz. geïllustreerd Uitg. Lannoo EAN 9789401459075
