“Nocturne, Rachmaninov Vespers & Byzantine Hymns”, door La Tempête o.l.v. Simon-Pierre Bestion, op het label Alpha. Magistraal!

Sergej Rachmaninov componeerde 2 religieuze a capella meesterwerken, de Liturgie van Johannes Chrysostomos en Vespers. De Liturgie bestaat uit een opeenvolging van gebeden, psalmen en hymnen, die gezongen worden door de verschillende deelnemers aan de dienst. Rachmaninov componeerde het werk in juli 1910 op zijn zomerlandgoed Ivanovka, na zijn Amerikaanse tournee in 1909. Het ging in première op 25 november 1910 in Moskou. Zijn “Vsenoshchnoye bdeniye” (All-Night Vigil/Vespers) op . 37, ging in première in maart 1915 in Moskou.

“Vespers” bestaat uit toonzettingen van 15 teksten uit de Russisch-orthodoxe nachtwakeceremonie. Het is geprezen als de beste prestatie van Rachmaninov en “de grootste muzikale prestatie van de Russisch-orthodoxe kerk”. Het was trouwens een van Rachmaninovs twee favoriete composities samen met The Bells, en de componist verzocht om het vijfde deel Nunc dimittis, te zingen op zijn begrafenis. De titel van het werk wordt weliswaar vaak verkeerd vertaald als Vespers. Dit is zowel letterlijk als conceptueel onjuist zoals toegepast op het hele werk. Alleen de eerste zes van de vijftien bewegingen bevatten teksten uit het Russisch-orthodoxe canonieke uur van de vespers, de andere zijn Metten.

Rachmaninov componeerde de Nachtwake in minder dan twee weken in januari en februari 1915. Zoals vereist door de Russisch-Orthodoxe Kerk, baseerde Rachmaninov 9 van de 15 gebeden op neumatische znamenny. Het werk van Rachmaninov was het hoogtepunt van de twee decennia voorafgaande aan belangstelling voor Russisch-Orthodoxe religieuze muziek, geïnitieerd door Tsjaikofski’s gelijkaardige toonzetting van de Nachtwake. De overeenkomsten tussen de werken, zoals het uitgebreid gebruik van traditionele gezangen, toonden de omvang van Tsjaikofski’s invloed. De toonzetting van Rachmaninov was weliswaar veel complexer in het gebruik van harmonie, tekstvariatie en polyfonie.

De eerste uitvoering was op 10 maart 1915 in Moskou, mede ten voordele van de Russische oorlogsinspanning. Nikolai Danilin dirigeerde het Moskous synodaal mannenkoor. Het werk werd hartelijk ontvangen door critici en publiek, en was zo succesvol dat het binnen een maand nog vijf keer werd uitgevoerd. De Russische Revolutie van 1917 en de opkomst van de Sovjet-Unie leidden echter tot de veroordeling van religieuze muziek, en op 22 juli 1918 werd het synodaal koor vervangen door een niet-religieus “People’s Choir Academy”. Geen enkele andere compositie vertegenwoordigde het einde van een tijdperk zo duidelijk als dit liturgisch meesterwerk.

Naast znamenny, componeerde Rachmaninov zijn werk voor een vierstemmig koor, compleet met basso profondo, in een meer reciterende Griekse stijl en in “Kiev” gezang, een variante van het gregoriaans, ontwikkeld in Kiev in de 16de– en 17de eeuw. Voor hij zijn Vespers componeerde, had Rachmaninov nl. die oude gezangen bestudeerd bij Stepan Smolensky, aan wie hij zijn werk opdroeg. Veel gebeden zijn weliswaar in drie-, vijf-, zes- of achtstemmige harmonie en op een gegeven moment in het zevende gebed, is het koor zelfs verdeeld in elf partijen. Twee gebeden elk een korte tenorsolo, terwijl andere lange solo’s bevatten voor respectievelijk alt en tenor. Het gebed, Nunc dimittis (Nyne otpushchayeshi), heeft bekendheid gekregen vanwege het einde waarin de lage bassen een dalende toonladder moeten zingen die eindigt met een lage Bes.

“Ik ontdekte Rachmaninovs ‘Vespers’ toen ik in een koor zong”, vertelt Simon-Pierre Bestion, “en het werk maakte een echte emotionele indruk op mij! Deze muziek geeft een indruk van natuurlijkheid en ‘eenvoud’, maar in feite is de architectuur complex en innovatief voor zijn tijd in de quasi-orkestrale behandeling van de stemmen. Ik wilde het werk plaatsen in een liturgische context die ik heb bedacht door mijn inspiratie te putten uit de orthodoxe ceremonies die ik heb mogen bijwonen in Rusland en Roemenië. Het bijzondere kenmerk en de schoonheid van deze Vigil dienst (die in de orthodoxe kerken zowel vespers als metten omvat) is dat het de gebeden van de gelovigen begeleidt van zonsondergang tot zonsopgang.”

Simon-Pierre Bestion (°1988) volgde een opleiding aan het Conservatoire de Nantes waar hij een orgelprijs won in de klas van Michel Bourcier, evenals een prijs voor zijn muzikale opleiding. Tegelijkertijd studeerde hij klavecimbel bij Laure Morabito en Frédéric Michel, en breidde hij zijn vaardigheden als masterclass toetsenist uit bij Jan-Willem Jansen, Francis Jacob, Benjamin Alard, Martin Gester en Aline Zylberach. In 2006, was hij finalist van de internationale orgelwedstrijd in Bethune. Zijn smaak voor compositie en hedendaagse muziek bracht hem ertoe de vocale polyfonie en de rijkdom van koorwerk te ontdekken. Daarna volgde hij een opleiding tot koordirigent bij Valérie Fayet, aan het Conservatoire de Nantes en zong onder haar leiding in het koor van het Orchestre National des Pays de la Loire.

Daarna trad hij toe tot de klas van Nicole Corti aan het Conservatoire Supérieur de Lyon, en werd sterk beïnvloed door het waardevolle advies van dirigenten als Régine Théodoresco, Roland Hayrabédian, Geoffroy Jourdain, Joël Suhubiette, Dieter Kurz en Timo Nuoranne. Tijdens zijn opleiding werd hij ook sterk beïnvloed door zijn ontmoetingen met Bruno Messina in etnomusicologie en muziekcultuur, Claire Levacher in dirigeren, Dominique Moaty in zang en Thomas Lacôte (harmonie en compositie). Zijn passie voor oude muziek en dirigeren bracht hem ertoe in 2007 het kamermuziekensemble Europa Barocca op te richten met de gambist Julie Dessaint. Hij voltooide deze instrumentale falanx met de oprichting van het koor Luce del Canto, een vocaal ensemble bestaande uit jonge semiprofessionele zangers. Voortbouwend op hun aanvankelijk succes, kwamen deze twee formaties in 2015 samen en werden ze La Tempête. Gezien het naast elkaar plaatsen van muziek in verschillende stijlen en uit verschillende perioden, heeft Simon-Pierre Bestion zich inmiddels met zijn ensemble “La Tempête”, op de hedendaagse muziekscene gevestigd als één van de meest creatieve vertolkers.

Nocturne Rachmaninov Vespers & Byzantine Hymns La Tempête Simon-Pierre Bestion cd ALPHA897

https://www.stretto.be/2022/02/11/rachmaninov-liturgy-of-st-john-chrysostom-door-het-estonian-philharmonic-chamber-choir-o-l-v-kaspars-putnins-op-het-label-bis-magistraal/