De in Praag geboren componist Jaromír Weinberger (1896-1967), een wonderkind van bijna Mozartiaanse proporties, begon op vijfjarige leeftijd met piano en componeerde reeds op zijn tiende. Hij was een leerling van Vítĕzslav Novák en Max Reger, en componeerde meer dan 100 werken in alle genres, waaronder de relatief bekende opera “Švanda Dudák” (‘Schwanda de Doedelzakspeler’) uit 1927. Terwijl enkele van zijn orkestrale meesterwerken de juiste aandacht hebben gekregen, verschijnt merkwaardig genoeg zijn onterecht verwaarloosde pianomuziek hier nu pas in een reeks wereldpremière-opnamen, die recht doen aan zijn grote compositorische variëteit, diepgang en contrapuntische beheersing.
“Het is zeldzaam om volledig onbekende pianomuziek te vinden van een componist die tijdens zijn leven zeer gerespecteerd en beroemd was, en waarvan er geen enkele noot beschikbaar is op cd. Het presenteren van een heel album met eerste opnamen is voor mij iets heel bijzonders, een soort schat uit de diepten van de vergetelheid halen”, zegt pianist Gottlieb Wallisch over zijn ontdekking van Weinbergers pianomuziek. Maar waarom is deze muziek überhaupt vergeten?
Weinberger werd geboren in Praag en begon al op zeer jonge leeftijd met pianospelen en componeren. Hij studeerde daar aan het conservatorium, maar stapte later over naar de klas van Max Reger in Leipzig. Zijn composities werden goed ontvangen door het publiek. Zijn bekendste werk was de opera Švanda dudák (Svanda de Doedelzakspeler) uit 1927. Maar hij was joods, moest Europa verlaten en vluchtte in 1939 naar de VS. Zijn operette “Frühlingstüre” ging in 1933 in Berlijn in première en wordt beschouwd als de “laatste operette van de Weimarrepubliek”. In de jaren twintig werden Weinbergers werken gedistribueerd door bekende uitgevers, zoals Universal Edition in Wenen, in wiens archief Gottlieb Wallisch veel werk kon vinden. De originele edities zijn vandaag volledig uitverkocht. Opnieuw waren de nationaal-socialisten erin geslaagd de cultuur het zwijgen op te leggen en uit te wissen. Weinberger ontving in 1948 het Amerikaanse staatsburgerschap en bezocht Europa na de Tweede Wereldoorlog zelden. Hij pleegde in 1967 zelfmoord in Florida.
“Weinbergers muzikaal talent werd vaak vergeleken met dat van Mozart, omdat hij reeds als kind begon te componeren en met grote virtuositeit piano kon spelen”, zegt Gottlieb Wallisch, die toevallig Jaromir Weinberger ontdekte tijdens zijn onderzoek naar zijn project “20th Century Foxtrots”. “Door mijn ontmoeting met Tristan Willems, die het werk van Weinberger zeer intensief onderzocht en een immens aantal van zijn manuscripten in Praag herontdekte, werd ik me bewust van de reikwijdte van Weinbergers oeuvre”.
Gaandeweg ontdekte Gottlieb Wallisch meer van Weinbergers pianomuziek. “Het is muziek vol kleur, vol vreugde in klanken, met deels onstuitbare pianistische vreugde en kracht – maar tegelijkertijd gebouwd op een immens spiritueel kader, gelaagd, soms complex polyfoon, vaak orkestraal doordacht en gezet” beschrijft Gottlieb Wallisch de muziek van Weinberger. “Hij moet als jonge man een grote verscheidenheid aan inspiratiebronnen hebben gehad, ik hoor in zijn muzikale taal deels Frans, deels strikte polyfonie, maar ook de invloed van Boheemse muziek, die toen sterker werd met de creatie van “Schwanda” in 1927”.
Het programma van de cd biedt een brede boog, beginnend met werken die historiserend lijken, zoals de Sarabande of de Pavane voor Dulcinea (hier kun je misschien het model van Ravels beroemde “Pavane pour une infante défunte” voelen), via twee zeer veeleisende en ambitieuze sonates, tot de zeer individuele vijf preludes en fuga’s, werken met elk zeer precieze verwijzingen naar persoonlijkheden uit de Tsjechische geschiedenis, en tot slot drie bewerkingen uit zijn opera “Schwanda”, waaronder de populaire polka.
Gelukkig zijn de belangrijkste werken van het album allemaal in druk verschenen. Volgens Gottlieb Wallisch zijn ze goed geredigeerd en gebaseerd op betrouwbare bronnen. Het was een beetje anders met enkele van de kortere toneelstukken waarvan de manuscripten werden gevonden en geredigeerd door Tristan Willems. “Hier was er af en toe het moment waarop we samen over het handschrift zaten en moesten beslissen of de betreffende noot een halve toon hoger of lager moest zijn. De jeugdige uitbundigheid en het enthousiasme waren echter altijd merkbaar in Weinbergers handschrift”.
Gottlieb Wallisch (° 1978) (foto) komt uit een Weense familie van musici. Zijn grootoom Johann Nepomuk David (1895-1977) was een belangrijke componist uit de 20ste eeuw. Op de leeftijd van zes en een half! was Wallisch de jongste student aan de Universiteit van Muziek en Podiumkunsten in Wenen. Hij volgde het Schottengymnasium in Wenen en voltooide zijn studie in Wenen bij Heinz Medjimorec. Verdere artistieke impulsen werden gegeven door masterclasses bij Oleg Maisenberg en Dimitri Bashkirov, evenals de samenwerking met Pascal Devoyon aan de Universiteit voor Kunsten in Berlijn en Jacques Rouvier in Parijs. Als winnaar van internationale wedstrijden won hij de 1ste prijs van de Stravinsky Award in de VS. Hij was ook finalist van de Internationale Koningin Elisabethwedstrijd in Brussel en de XXI. Internationale Clara Haskil-pianowedstrijd in Vevey 2005.
Wallisch gaf zijn eerste concert op zevenjarige leeftijd. Op twaalfjarige leeftijd debuteerde hij in de Gouden Zaal van de Weense muziekvereniging. Een concert onder leiding van Yehudi Menuhin in 1996 was het begin van zijn internationale carrière. Wallisch wordt nu beschouwd als een van de veelzijdigste pianisten in zijn land. In zijn programma’s legt hij vaak de link van Weense klassiek naar hedendaagse muziek. Eerste opnames en premières getuigen hiervan. Een van de belangrijkste optredens van Wallisch in de afgelopen jaren was de première van het trio voor piano, viool en metronoom van Sebastian Themessl op het Europees Forum Alpbach in 2008.
Gottlieb Wallisch zet zich al lang in voor de uitvoering en herontdekking van zogenaamde “verboden” muziek. Zo zal hij vanaf dit jaar nog jurylid zijn bij de interpretatiewedstrijd “Verfemte Musik” in Schwerin. Maar hij ziet zijn taak als pianist ook vanuit een ander perspectief. “In sommige gevallen voelt het voor mij niet helemaal goed om bepaalde muziek te belasten met het label “Verfemte Musik” en dan te hopen dat deze muziek gered, hersteld zou worden. In dit geval gaat het mij om heel bijzondere, boeiende muziek van iemand die een indrukwekkend talent had, met groot gemak kon componeren en zeer intelligent was. De omstandigheden van zijn leven en de geschiedenis in de 20e eeuw maakten hem toen tot balling en helaas – ten onrechte – vergeten”.
Jaromír Weinberger Piano Music Gottlieb Wallisch World Premiere Recordings Grand Piano Records cd GP 887