Hänssler Classic presenteert de historische opnames uit 1994-2000, toen een onderdeel van het gigantisch project, “The Complete Bach” op 172 cd’s, o.l.v. Helmuth Rilling, van 16 wereldlijke cantates in een nieuwe editie. Rilling was nl. de eerste dirigent die ooit de complete cantates van Bach opnam. Na 25 jaar, nadat ze voor het eerst werden uitgebracht ter ere van 300 jaar Bach in 1985, bleven ze dé standaard opname/uitvoering, waarnaar alle andere werden beoordeeld. Deze box bevat nl. ook uitvoeringen met veel van de beste zangers en instrumentale solisten, die toen op het hoogtepunt van hun carrière stonden.

Johann Sebastian Bach componeerde ca. 220 cantaten. Aangaande kerkelijke of geestelijke cantaten componeerde hij er voor vijf jaargangen. Zo één cantatejaargang bevatte voor elke zondag en voor elke kerkelijke feestdag een cantate in functie van de Lutherse “Gottesdienst”. Muziek en tekst volgden daarbij de Lutherse Bijbellezing van die bepaalde zondag. Daarnaast componeerde Bach ook cantaten ter gelegenheid van de inwijding van een orgel, voor de wisseling van de raad of voor huwelijken en begrafenissen, maar ook wereldlijke cantaten voor zowel het hof, de adel als voor de burgerij. De cantate stond aanvankelijk in dienst van de ambtelijke evangelieverkondiging, de erfenis van Luther.

Daarin vormde de gemeentezang een belangrijk element en gemeentezang en preek waren de pijlers van de eredienst. De Lutherse theologische erfenis maakte het mogelijk dat muziek onbeperkte ruimte kreeg. Maar ook het woord, naar de evangelische “Perikopenordnung” en daarvan afgeleide teksten zoals we die aantreffen in recitatieven en aria’s, waren belangrijk. Teksten bleken in sommige gevallen uitwisselbaar te zijn, zoals bleek uit de parodiepraktijk.

Het inkomen van een toenmalige hofmusicus, dirigent of Leipzigse “Stadtmusikdirektor” was niet voldoende voor de behoeften van Bachs familie. De inkomsten uit gedrukte muziek kon helpen. Maar Bach was geen mediaster zoals Telemann. Bach publiceerde zijn muziek eerder bij mondjesmaat. De grote, lucratieve theaterondernemingen waren hem, in tegenstelling tot Händel, vreemd. Bach legde zich toe op zijn professionele werkzaamheden met opdrachten voor viering cantates voor rijke burgers en edelen en voor de keurvorsten van Saksen. Verjaardagen, academische vieringen, koninklijke jachtpartijen of overnamen van landhuizen zoals de “Boerencantate”, waren welkome, goed betaalde aangelegenheden. Het gebruik van muziek uit oudere werken deed daarbij nooit af aan de kwaliteit. Cruciaal voor de ontwikkeling van Bachs bijzonder rijke kunst aan cantates was het eerste Duits openbaar concertleven, het “Collegium Musicum” in Lepzig, waarvoor hij bv. de “Koffie Cantate” componeerde. In deze rol diende Bach als één van de eersten, te beantwoorden aan de noden van een breed en betalend publiek.

Het aantal wereldlijke cantates van J.S. Bach is in vergelijking met zijn geestelijke cantaten, relatief gering. Hij componeerde ze in Weimar, Köthen en Leipzig, bv. voor leden van de familie van Saksische keurvorsten (bv. “Trauer-Ode”), of voor openbare of private gelegenheden (bv. de “Jagdkantate”). De tekst van deze cantates was af en toe in dialect (bv. “Bauern Kantate”) of in het Italiaans (bv. “Amore Trade”). Veel van zijn wereldlijke cantates zijn echter verloren gegaan. Sommige waren geïnspireerd door mythologische figuren van de Griekse oudheid (bv. “Der Streit zwischen Phoebus und Pan”), andere waren bijna miniatuur buffo-opera’s (bv. de “Kaffeekantate”), en bepaalde waren gebaseerd op muziek die Bach eerder had gecomponeerd (bv. uit zijn eerste Brandenburgs concert).

Ook parodieerde Bach vaak muziek uit zijn wereldlijke cantates in zijn religieuze cantates, bv. de openingsmuziek van zijn “Weihnachtsoratorium”. Verder componeerde hij “Kantaten für Gelehrte und Honoratioren”, de cantaten die hulde brachten aan de keurvorsten en de koning, de “Huldigungskantaten”, de cantaten voor het “Collegium musicum” en de “Rittergutskantaten”.

Bachs eerste cantates (“Choralkonzerte“), bv. “Aus der Tiefen rufe ich, Herr, zu dir”, BWV 131, of “Christ lag in Todesbanden”, BWV 4, waren weliswaar kerkcantates. Hij componeerde ze in de periode 1702-1707, als organist in Arnstadt. De oudste overgebleven wereldlijke cantate dateerde uit zijn tijd in Weimar, de “Jagdkantate” (BWV 208) uit 1713, op een libretto van Salomon Frank, gecomponeerd voor de verjaardag van Christian von Sachsen-Weißenfels (foto). Een paar jaar later herwerkte hij die cantate voor Ernst August I, Herzog von Sachsen-Weimar-Eisenach. In zijn tijd in Köthen componeerde Bach o.a. “Gratulationskantaten” voor zijn werkgever Leopold Fürst von Anhalt-Köthen (foto), meestal voor de verjaardag van de prins of voor nieuwjaar. BWV 66a, 134a, Anh. 6, Anh. 7, 184a, 173a en Anh. 8 zijn voorbeelden van dergelijke cantates, waarvan de eerste gecomponeerd werden op een libretto van Christian Friedrich Hunold (“Menantes”) (foto).

De “Hochzeitskantate” BWV 202, een “Italiaanse Kantate” (BWV 203) en de “Störmthaler Kantate” BWV 194, werden waarschijnlijk in dezelfde tijd gecomponeerd. Van 1723 tot zijn overlijden in 1750, werkte Bach als Thomaskantor in Leipzig. De meerderheid van zijn behouden wereldlijke cantates werd gedurende die tijd gecreëerd. Bach componeerde de laatste 25 jaar minstens 36 wereldlijke cantates, waarvan ongeveer de helft op libretti van Picander. Bachs vroegste bekende wereldlijke cantate op een libretto van Picander dateert uit 1725. De vocale solisten zijn o.a. Marlis Petersen, Christine Schäfer, Sibylla Rubens, Ingeborg Danz, Dietrich Henschel, Markus Ullmann, Matthias Goerne, Andreas Schmidt, Michael Volle en Thomas Quasthoff.

Helmuth Rilling, geboren in 1933 in Stuttgart, studeerde van 1952 tot 1955, orgel, compositie en koordirectie aan de Hochschule für Musik und Darstellende Kunst in Stuttgart. Hij voltooide zijn studies bij Fernando Germani, de organist van Sint-Piteer  in Rome en aan de Accademia Musicale Chigiana in Siena. In 1954, richtte hij de naderhand internationaal erkende “Gächinger Kantorei” op, die 11 jaar later, de krachten bundelde met het Bach-Collegium Stuttgart als zijn orkestrale partner. Het was op dit moment dat Helmuth Rilling zijn intensief werk begon rond de muziek van Johann Sebastian Bach.

In 1967, studeerde hij bij Leonard Bernstein in New York, en in dat jaar werd hij benoemd tot hoogleraar koordirectie aan de Staatsmuziekacademie in Frankfurt. Hij reisde hetzij als gastdirigent of met zijn eigen ensembles door Europa, de Verenigde Staten, Canada, Azië en Zuid-Amerika,  en werkte samen samen met o.m. de Wiener Philharmoniker, de New York Philharmonic en het Japans NHK-Symphony Orchestra.

Inhoud:

Cantata BWV201 ‘Geschwinde, ihr wirbelnden Winde’

Cantata BWV202 ‘Weichet Nur, betrübte Schatten’ 

Cantata BWV203 ‘Amore traditore’

Cantata BWV204 ‘Ich bin in mir vergnügt’

Cantata BWV205 ‘Zerreißet. Zersprenge, zertrümmert die Gruft’

Cantata BWV206 ‘Schleicht, spielende Wellen, und murmelt gelinde’

Cantata BWV207 ‘Vereinigte Zwietracht der wechselnden Saiten’

Cantata BWV207a ‘Auf, schmetternde Toene’

Cantata BWV208 ‘Was mir behagt, ist nur die muntre Jagd!’

Cantata BWV209 ‘Non sa che sia dolore’ 

Cantata BWV210 ‘O holder Tag, erwunschte Zeit’

Cantata BWV211 ‘Schweigt stille, plaudert nicht’ 

Cantata BWV212 ‘Mer hahn en neue Oberkeet’ 

Cantata BWV213 ‘Laßt uns sorgen. Laßt uns wachen’  

Cantata BWV214 ‘Tönet, ihr Pauken’

Cantata BWV215 ‘Preise dein Glücke, gesegnetes Sachsen’

Quodlibet, BWV524

Johann Sebastian Bach Secular Cantatas Weltliche Kantaten Gächinger Kantorei, Bach-Collegium Stuttgart, Helmuth Rilling 8 cd Hänssler HC23011