De Duits-Koreaanse filosoof Byung-Chul Han is een van de belangrijkste denkers van dit moment. In zijn nieuwe boek biedt hij een inspirerend alternatief voor het Vita activa van Hannah Arendt. Inactiviteit is volgens Han namelijk geen ontkenning, geen weigering, niet louter afwezigheid van activiteit, maar een onafhankelijk vermogen. Byung-Chul Han spoort de rijkdom, pracht en magie van nietsdoen op en ontwerpt een nieuwe manier van leven.
In 1941 vertrok Hannah Arendt naar New York en werkte daar tot 1945 mee aan het Duitstalig Joods weekblad Aufbau. In Amerika ontwikkelde ze de inzichten die haar bekend zouden maken. Haar driedelig werk “The Origins of Totalitarianism” (1951), maakte haar bekend bij het breed publiek. “The Human Condition”, gepubliceerd in 1958, was haar zesdelig verslag van hoe ‘menselijke activiteiten’ in de hele westerse geschiedenis begrepen moesten worden. 
Arendt was geïnteresseerd in de vita activa, het actief leven, in tegenstelling tot de vita contemplativa, contemplatief leven, en maakte zich zorgen dat het debat over de relatieve status van de twee ons blind heeft gemaakt voor belangrijke inzichten over de vita activa en de manier waarop deze sinds de oudheid is veranderd. Ze onderscheidde drie soorten activiteit (arbeid, werk en actie) en besprak hoe deze werden beïnvloed door veranderingen in de westerse geschiedenis. Het zesde deel kreeg als titel, “The Vita Activa and the Modern Age” (“De Vita Activa en de moderne tijd”).
We voelen ons constant rusteloos, gestrest en overweldigd in het dagelijks leven. We wachten reikhalzend op de feestdagen en hopen op versoepeling. Maar we willen ook zoveel mogelijk beleven in onze vrije tijd, ons haastend van het ene culturele evenement naar het andere, voortdurend onze e-mails checkend. Nauwelijks terug van de vakantie zitten we weer in de oude routine. Waarom kunnen we niet gewoon uitschakelen en genieten van nietsdoen? En hoe zou ons leven eruit zien als we niet altijd actief zouden handelen, maar gewoon onze ziel zouden laten bengelen? Omdat we altijd iets moeten produceren en consumeren, hebben we het gevoel van kalmte en stilte verloren, verveling beangstigt ons. Maar zonder momenten van aarzeling en pauze zinkt actie in blinde actie, zonder rust is er barbaarsheid, zonder stilte is er geen muziek, alleen lawaai en lawaai. “Waar alleen het schema van prikkel en reactie, behoefte en tevredenheid, probleem en oplossing, doel en actie zegeviert, verschrompelt het leven tot overleven. “Het echte leven”, schrijft hij, “begint op het moment dat de zorg om te overleven, de ellende van puur leven, op houdt. Het uiteindelijke doel van menselijke inspanning is inactiviteit”.
Wat moeten we doen? We zouden kunnen nadenken over religieuze rituelen en het gemeenschapsvormende effect van festivals, over het feit dat God, na de schepping van de wereld, eerst op de zevende dag luierde en niets deed, dat op de sabbat elke activiteit moet rusten en niemand zaken mag doen. We moeten stoppen met de permanente zelfoptimalisatie en stoppen met alles te degraderen tot koopwaar. In de kapitalistische economie wordt elk festival echter een spektakel en elke consument een geïsoleerd persoon, digitale communicatie blijkt communicatie zonder gemeenschap te zijn, zelfs vasten en ascetisme verliezen de contemplatieve, feestelijke dimensie en dienen niet om het lichaam te verjongen maar om het weer geschikt te maken voor het werk.
Hij buigt zich over Hannah Arendt en haar “Vita activa oder vom aktiven Leben”, omdat het denken van Arendt geïnspireerd was door begrippen als vrijheid en actie, leven gelijkgesteld aan actie en zij geloofde dat alleen politieke actie de mens onsterfelijkheid geeft en het streven naar roem de enige drijfveer van de geschiedenis is. Volgens Arendt gaat een denker, wanneer hij de ervaring van het eeuwige verlaat en begint te schrijven, de “vita activa” in, wordt actief en wil sporen nalaten van wat hij heeft gedacht voor het nageslacht, Han daarentegen gelooft dat schrijven ook contemplatie kan zijn die niets te maken heeft met het streven naar onsterfelijkheid: aan schrijven gaat contemplatie als weg naar kennis, naar waarheid. De toekomst van de mensheid hangt niet af van mensen die aan de macht zijn, maar van de heropleving van het contemplatieve vermogen dat niet handelt: “Vita activa ontaardt in hyperactiviteit en eindigt in burn-out, niet alleen van de psyche maar van de hele planeet, als het de vita contemplativa niet absorbeert”.
Het nieuw boek van de Koreaanse filosoof, “Vita contemplativa of Over inactiviteit”, is geen filosofische gids over hoe je je zonder wroeging kunt overgeven aan zoete luiheid, maar een verrijkend pleidooi voor creatief niets doen, die de wereld van voortdurende handel en groei tart. Advies over hoe we de eisen van de wereld van werk, uitbuiting en zelfvervreemding van het kapitalisme kunnen omzeilen en inactiviteit kunnen omarmen, moeten worden samengesteld uit het bewijsmateriaal over onze samenleving, die in de eerste plaats gebaseerd is op prestatie, competitie en soepel functioneren. Nu beweert hij dat inactiviteit geen ontkenning of ontkenning is, maar een creatief vermogen dat we hebben verloren, maar in feite de ware zin van het leven weerspiegelt. Het vermogen tot contemplatie moet opnieuw worden geactiveerd om ons dagelijks leven op te fleuren, de aarde te redden en wereldwijde crises te overwinnen. Hij pleit ervoor om een contemplatief element toe te voegen aan het menselijk handelen: alleen zo kunnen we de vernietiging van de natuur een halt toeroepen.
Hij bezoekt de oude Grieken en Romeinen, Plato en Socrates, Cicero en Cato, hij komt langs bij de maatschappijcriticus Karl Marx en existentieel denker Friedrich Nietzsche, richt zich op de Zijnsfilosofieën van Martin Heidegger en Hannah Arendt, kent Walter Benjamin en Theodor Adorno goed, uit de literatuur van Kleist en Kafka haalt hij de erotische voordelen van slaap en de creatieve aspecten van dromen, en hij bezoekt de vroege romantici Hölderlin en Novalis in hun ivoren torens, om ledigheid als de kern van een opkomende samenleving te destilleren en een ethos van vriendelijkheid en vrede op te roepen. Hij laat zien dat we “het leven alleen zien in termen van werk en prestatie” en “inactiviteit als een tekort” begrijpen, dat ons hele bestaan volledig wordt opgeslokt door activiteiten en we vergeten zijn dat inactiviteit zijn eigen logica en pracht heeft, zijn eigen taal spreekt en zijn eigen tijdelijkheid heeft, een intensiteit die niet langer wordt herkend in de actieve en prestatiegerichte samenleving. “Vita contemplativa oder von der Untätigkeit” werd vertaald door Mark Wildschut. Een aanrader.
De Koreaans-Duitse filosoof en schrijver over filosofie, cultuur, religie en samenleving, Byung-Chul Han (1959) studeerde filosofie, Duitse literatuur en katholieke theologie in Freiburg im Breisgau en München. Hij is sinds 2012, hoogleraar in cultuurwetenschap en hoofd van het studium generale aan de Universiteit voor de Kunsten (UdK) in Berlijn.
Byung-Chul Han “Vita contemplative – Over inactiviteit” 156 bladz uitg. Ten Have ISBN 9789025911706