Verdi’s “Un ballo in maschera” op een Italiaans libretto van Antonio Somma, gebaseerd op de moord op koning Gustaaf III van Zweden, ging in februari 1859, in première in het Teatro Apollo in Rome. De opera, reeds Verdi’s 23ste!, was oorspronkelijk getiteld, “La vendetta in domino” en was voor Napels bedoeld. Tijdens het componeren werd Verdi weliswaar door de censuur van regeringswege, nadrukkelijk verzocht, verregaande wijzigingen aan te brengen vanwege het politiek gevoelig karakter van het onderwerp…
Bij wijze van inleiding. Wist u dat? Het verhaal gaat dat het libretto van “Nabucco” toevallig openviel op de pagina van wat het wereldberoemd “slavenkoor” zou worden. En eigenlijk moet u “Gevangenenkoor” zeggen. Verdi hoorde de tekst “Va Pensiero sull’ ali dorate”, “Vlieg gedachten, op gouden vleugels”, meteen klinken en componeerde het beroemdste koorlied aller tijden. Eén lijn, unisono gezongen met een minimum aan “begeleiding”. Het grotendeels joods publiek in de zaal herkende haar cultuur, zong al vlug mee en Verdi’s succes was verzekerd. Alleen wist bijna niemand dat de jonge componist reeds een tergend ondraaglijke tragiek had moeten doorstaan. Verdi was nl. reeds op 26-jarige! leeftijd weduwnaar geworden en had zijn twee kinderen, Virginia en Icilio verloren. Beide kinderen waren nauwelijks één jaar oud… En dit in een heel korte tijdspanne en in een periode (1838-1839) waarin hij verondersteld werd komische opera’s te componeren!
De uitvoering van Nabucco in 1842 in “La Scala” werd een enorm succes en vestigde zijn naam tussen die van de andere grote operacomponisten. Een hele eer voor de eenvoudige jongen uit het Lombardisch platteland. De toen 27-jarige Giuseppina Strepponi (foto) vertolkte de rol van Abigail. Zij zou twaalf jaar lang Verdi’s levensgezellin worden en uiteindelijk in 1859, mevrouw Verdi. I Lombardi (1843) werd eveneens een succes, gedeeltelijk vanwege de politieke situatie, net als Ernani, in het Teatro La Fenice in Venetië. Het jaar daarop vestigden Giovanna d’Arco en La Forza del Destino zijn roem, en gingen Attila, Alzira en Macbeth in andere Italiaanse steden in première. Verdi triomfeerde in 1851 in Venetië met Rigoletto (naar Victor Hugo) en in 1853, in Rome met Il Trovatore. Daarop volgde La Traviata. Als 40-jarige was Giuseppe Verdi beroemd in heel Italië en kon zijn wereldroem starten.
Hij werd politicus en was zodoende heel nauw betrokken bij de Italiaanse eenwording. Verdi werd rijk tot heel rijk, maar deelde een groot deel van zijn rijkdom met de plaatselijke bevolking. Dat maakte hem ontzettend geliefd. Verdi bleef trouw aan zijn eenvoudige komaf en was hét voorbeeld van de altruïstische filantroop. Hij was een volbloed kunstenaar, die aan schijnvertoon geen boodschap had. Hij was echt en oprecht en noemde zichzelf, net als Tolstoï, vol overtuiging en trots, een boer, een contadino. In die hoedanigheid werd hij ook gesculpteerd in Busseto, dé stad van Verdi. De vijf letters van zijn naam werden gescandeerd en stonden voor Vittorio Emanuele Re D’Italia (Victor Emanuel, Koning van Italië). Het volk riep…“Viva V.E.R.D.I.!”.
In 1872 werd “Aida” voor het eerst opgevoerd in het Teatro alla Scala, met groot succes. Oorspronkelijk werd gedacht dat de opera werd gecomponeerd ter gelegenheid van de opening van een nieuw operagebouw in Caïro of voor de opening van het Suezkanaal, maar Verdi componeerde “Aida” op bestelling voor Isma’il Pasha (foto) de eerste Egyptische kedive (onderkoning van Egypte).
Na de voltooiing van zijn door hem gefinancierd, “Casa di Riposo” in Milaan, een rusthuis voor kunstenaars, overleed Verdi in 1901, in Milaan aan een beroerte. Zijn begrafenis kende een massale opkomst, vergelijkbaar met deze van Victor Hugo. Het koorlied “Va, Piensiero” werd door tienduizenden mensen gezongen. Ongeveer een kwart miljoen mensen rouwde en betuigde hun respect aan hun “contadino”. Verdi werd aanvankelijk begraven tijdens een privéceremonie in het Cimitero Monumentale van Milaan. Een maand later werd zijn stoffelijk overschot weliswaar verplaatst naar de crypte van de Casa di Riposo. Bij deze gelegenheid werd “Va, Pensiero” geleid door de nog jonge Arturo Toscanini met een koor van 820! zangers. De menigte die daarbij aanwezig was, wordt geschat op…300.000!
Gustaaf III, de koning van Zweden, acteerde, schreef gedichten en toneelstukken. Hij haalde Joseph Martin Kraus naar Zweden, werd in 1780 vrijmetselaar, en op 19 september 1783, werd in Versailles een ballonvaart uitgevoerd, georganiseerd door de gebroeders Montgolfier, in aanwezigheid van Lodewijk XVI en Marie Antoinette en Gustaaf III. Hij richtte in 1786, de Zweedse Academie op en verschillende liberale maatregelen werden door hem ingevoerd, zodat hij, net als Jozef II van Oostenrijk, wordt gerekend tot de verlichte despoten. Onder hem kregen daarenboven de Joden burgerlijke rechten en niet-lutherse protestanten, vrijheid van godsdienst.
Gustaaf III werd echter als gevolg van een politieke samenzwering van de Zweedse adel, vermoord. Tijdens een gemaskerd bal op 16 maart 1792, werd de koning nl. in de opera van Stockholm, door Jacob Johan Anckarström, in zijn rug geschoten en overleed dertien dagen later aan zijn verwondingen. Jacob Johan Anckarström was overigens ook een personage in de opera “Gustave III” (“Le Bal masqué”) uit 1833, van Daniel Auber (1782-1871). Het is deze geschiedenis waar Verdi’s “Gemaskerd Bal” grofweg op gebaseerd was, maar weinig van het verhaal in zijn opera stemde overeen met de historische werkelijkheid. 
In 1833 schreef Eugène Scribe een toneelstuk over dit gegeven dat hij de naam “Gustave III.” gaf. Het toneelstuk van Scribe werd gebruikt door Auber, als basis voor zijn opera. De censuur was echter uiterst voorzichtig, aangezien het hier ging over de recente moord op een Europese koning. De toezichthouders van de Italiaanse regering in Napels waar de opera van Verdi zou worden opgevoerd, eisten verregaande veranderingen, en uiteindelijk meer dan Verdi wel wilde. Hij verbrak daarom zijn contract, waarop het management van het Teatro San Carlo prompt een proces tegen hem aanspande, waarop Verdi een tegenclaim indiende tegen het theater voor geleden schade. Uiteindelijk eindigde de juridische strijd omdat het theater zijn beschuldigingen introk, en Verdi de vrijheid kreeg om de opera aan te bieden aan de Opera van Rome.
Maar ook de censors van Rome wilden de nodige veranderingen aanbrengen. Uiteindelijk kwam Verdi met de toezichthouders overeen dat de opera zich buiten Europa zou afspelen, en het hoofdpersonage geen koning zou zijn, maar een koloniale gouverneur. Dat verklaart waarom de opera zich afspeelt in Boston, gedurende de periode dat de Engelsen er het bewind voerden, en het hoofdpersonage, de Graaf van Warwick werd. In de 20ste eeuw werd bij veel opvoeringen weliswaar de originele Zweedse plaats van handeling en de oorspronkelijke namen van de personages weer ingevoerd.
Marek Janowski is een van de meest gevierde dirigenten van onze tijd en heeft een uitgebreide Pentatone-discografie, voornamelijk bestaande uit Duitse opera’s en symfonische werken. Na Cavalleria rusticana en Il Tabarro (beide 2020) is dit zijn derde Italiaanse opera-opname voor het label. Lester Lynch heeft ook een langdurige relatie met Pentatone en zong in veel opera-opnames, waaronder Otello (2017), Cavalleria rusticana en Il Tabarro (beide 2020), evenals La Fanciulla del West, Madama Butterfly (beide 2021) en La Traviata (2022). Het Transylvania State Philharmonic Choir heeft op verschillende opera-opnames gestaan, terwijl het Orchestre Philharmonique de Monte-Carlo op Arabella Steinbachers “Fantasies, Rhapsodies & Daydreams” (2016) verscheen. Freddie De Tommaso en Saioa Hernández maken hier hun Pentatone-debuut.
Rolverdeling:
Riccardo, de graaf van Warwick en gouverneur van Boston (ofwel Gustavo, de koning van Zweden) – tenor: Freddie De Tommaso
Amelia, echtgenote van Renato, verliefd op Riccardo – sopraan: Saioa Hernández
Renato (of Graaf Anckarström), echtgenoot van Amelia en de secretaris van Riccardo – bariton: Lester Lynch
Oscar, een page – sopraan: Annika Gerhards
Ulrica (of Madame Arvidson), een waarzegster – alt: Elisabeth Kulman
Een rechter & Amelia’s bediende – tenor: Samy Camps
Silvano (of Cristiano) – bariton: Jean-Luc Ballestra
Tom (of Graaf Horn) – bas: Adam Lau
Verdi Un ballo in maschera Freddie De Tommaso Lester Lynch Saioa Hernández Orchestre Philharmonique de Monte-Carlo Marek Janowski 2 cd Pentatone PTC 5187 048