Bijzondere Haarlemse stadsgezichten uit de 17de eeuw zijn voor het eerst samen te zien in het Frans Hals Museum. Een boek, gewijd aan het Haarlemse stadsgezicht in de zeventiende eeuw, geschreven door Norbert Middelkoop en Alexander de Bruin, conservatoren van het Frans Hals Museum en het Noord-Hollands Archief, verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling.
Geïnspireerd door tekenaars en prentmakers ontdekten ook schilders de stad en haar fraaie ligging als dankbare onderwerpen voor hun werk. Vooral Jacob van Ruisdael en Gerrit Berckheyde brachten Haarlem veelvuldig in beeld, de eerste met zijn ‘Haerlempjes’, waarin zware wolkenluchten het landschap domineren en de Sint-Bavokerk steevast het visuele ankerpunt aan de horizon is. Berckheyde is vermaard om zijn canonieke ‘stadsinterieurs’: de Grote Markt, met de Bavo als blikvanger, de Waag aan het Spaarne en de stadspoorten. Haarlem is al eeuwenlang een geliefd onderwerp voor schilders. De vergezichten met de Bavokerk aan de horizon waren in de 17de eeuw zó populair dat ze zelfs een eigen naam kregen: Haarlempjes. Deze Haarlempjes en andere bijzondere stadsgezichten zijn nu te zien in de eerste tentoonstelling ooit gewijd aan het 17de-eeuwse Haarlemse stadsgezicht. Deze vergezichten en andere stadsgezichten waren in de zeventiende eeuw ongekend populair. Na het Spaanse Beleg in 1572-73, de bezettingsjaren en de stadsbrand van 1576 begon in Haarlem een periode van economisch herstel en culturele bloei. De stad werd een vanzelfsprekend motief in het werk van kunstenaars die de lokale geschiedenis in beeld brachten, anderen lieten zich juist inspireren door de schitterende omgeving.
Het Frans Hals Museum verklaart met Blik op Haarlem openlijk de liefde aan Haarlem en het omringende landschap, gezien door de ogen van toonaangevende schilders als Jacob van Ruisdael, Jan van Goyen, Gerrit Berckheyde en vele anderen. Het verhaal wordt nl. verteld als een wandeling van buiten naar binnen: vanaf het Haarlemmermeer en de duinrand, via het Spaarne en de poorten de stad in, om uit te komen op de Grote Markt. Tijdens die wandeling ontmoet u Karel van Mander, Sauel Ampzing, Hendrick Vroom en de Slag op het Haarlemmermeer, Claes Jansz Visscher, Jan van de Velde, Jan van Goyen en de landschappelijke blik, Jacob van Ruisdael en de Haerlempjes, Gerrit Berckheyde aan de poorten en Romeyn de Hooghe en de kaart van Haarlem.
Jan van Goyen (foto), opgeleid in Haarlem, was nl. een pionier in het genre, zijn vergezichten over het Haarlemmermeer reiken tot het silhouet van de Grote of St.-Bavokerk aan de horizon, maar ook tekende en schilderde hij de stadspoorten. Op hun beurt zoomden de Haarlemmers Gerrit Berckheyde en Jacob van Ruisdael respectievelijk in en uit op hun onderwerp. Deze twee belangrijkste schilders hebben ons beeld van het 17de -eeuwse Haarlem en omgeving bepaald. Berckheyde met zijn zo kenmerkende stadsgezichten (foto), Ruisdael met zijn beroemde ‘Haerlempjes’, waarin zware wolkenluchten het landschap domineren en de Bavo zo herkenbaar aan de horizon staat.
Zowel het boek als de tentoonstelling ‘Blik op Haarlem’ ontvouwen zich als een wandeling van buiten naar binnen: van het Haarlemmermeer, de naburige dorpen en de duinrand, via het Spaarne en de stadspoorten de stad in, om uit te komen op de Grote Markt, bij de Bavo. Ervaar zelf de aantrekkingskracht die de stad had en nog altijd heeft. Ontdek hoe het landschap en de stad zijn veranderd en ga naar huis met een nieuwe blik op Haarlem. Tegelijkertijd met de tentoonstelling in het Frans Hals Museum is in ABC Architectuurcentrum, de tentoonstelling Blik op Haarlem – zand – water – vest – stad te zien, over de stedelijke ontwikkeling van Haarlem. Daarbij vormen de schilderijen van de 17de-eeuwse schilders uit de tentoonstelling in het Frans Hals Museum steeds het uitgangspunt.
Tentoonstelling van 22 september 2023 t/m 7 januari 2024, Frans Hals Museum Haarlem.
Norbert Middelkoop, Alexander de Bruin Blik op Haarlem De stad verbeeld in de zeventiende eeuw Nederlands en Engels 128 bladz. geïllustreerd Uitgeverij Waanders ISBN 9789462625020