De concertopname van “Elias”, de eerste historische opname uit het archief op het label “Bayerische Staatsoper Recordings”, is in veel opzichten historisch. Niet alleen vanwege de bijna vier decennia die zijn verstreken sinds die 4 juli 1984, maar vooral omdat het een fenomenaal ensemble samenbracht, dat een heel tijdperk vormgaf op het gebied van opera, lied en concerten in het Nationaal Theater in München. De vocale solisten waren nl. Dame Margaret Price (sopraan), Brigitte Fassbaender (mezzosopraan), Peter Schreier (tenor) en Dietrich Fischer-Dieskau (bariton)!
Mendelssohn, later Mendelssohn-Bartholdy, werd Luthers-protestant opgevoed, maar werd door zijn tijdgenoten nooit volledig geaccepteerd als christen. Hij op zijn beurt, verloochende ook nooit zijn joodse afkomst. Wellicht weerspiegelden zijn drie meesterlijke koorwerken daarom zijn religieuze dualiteit in de intellectuele schemerzone tussen lutheranisme en Joodse haskalah (Hebreeuws voor verlichting) in de lijn van zijn grootvader, Moses Mendelssohn (1729-1786). Het belangrijkste onderwerp van “Paulus” is een figuur uit het Nieuwe Testament die, hoewel Joods geboren, een vroege leider van het christendom werd, In “Elias” verklankte hij de wijsheid van een oudtestamentische profeet.
Elia, wat betekent “Mijn God is Jahweh”, was volgens de Boeken der Koningen in de Hebreeuwse Bijbel, een profeet en een wonderdoener die in het noordelijke koninkrijk Israël leefde tijdens het bewind van koning Achab (9e eeuw v.Chr.). In 1 Koningen 18 verdedigde Elia de aanbidding van de Hebreeuwse God boven die van de Kanaänitische godheid Baäl. God verrichtte ook vele wonderen door Elia, waaronder de opstanding, het neerhalen van vuur uit de hemel en het levend binnengaan van de hemel “door vuur”. Hij wordt ook afgeschilderd als leider van een school van profeten die bekend staat als ‘de zonen van de profeten’. Na zijn hemelvaart, nam Elisa, zijn discipel en meest toegewijde assistent, zijn rol als leider van deze school over. Het boek Maleachi profeteert de terugkeer van Elia ‘vóór de komst van de grote en verschrikkelijke dag van de Heer’, waardoor hij een voorbode werd van de Messias en van het eschaton (de eindtijd).
Mendelssohn had eind jaren ’30 van de 19de eeuw een oratorium besproken, gebaseerd op Elia met zijn vriend Karl Klingemann (foto), die hem het libretto had gegeven voor zijn komische operette “Die Heimkehr aus der Fremde”, wat resulteerde in een gedeeltelijke tekst die Klingemann niet kon afmaken. Mendelssohn wendde zich vervolgens tot Julius Schubring, de librettist van zijn eerdere oratorium Paulus, die het werk van Klingemann snel verliet en zijn eigen tekst produceerde waarin het verhaal van Elia, zoals verteld in het Boek der Koningen, werd gecombineerd met psalmen. In 1845, gaf het Birmingham festival opdracht voor een oratorium bij Mendelssohn, die met Schubring samenwerkte om de tekst in definitieve vorm te brengen en in 1845 en 1846 componeerde hij zijn oratorium op de Duitse en Engelse teksten parallel, waarbij hij ervoor zorgde de muzikale frases te veranderen om aan te passen aan de ritmes en accenten van de vertaling door William Bartholomew, een scheikundige die tevens een ervaren amateurdichter en componist was.
Mendelssohn gebruikt Bijbelse episoden die betrekking hebben op Elia, die in het origineel, 1 Koningen 17:19 en 2 Koningen 2:1, in nogal laconieke vorm worden verteld, om intens dramatische scènes te produceren, terwijl hij verschillende verwante Bijbelteksten toevoegt, meestal ontleend aan het Oude Testament. Deze pasten ongetwijfeld goed bij de smaak van Mendelssohns tijd, en op sommige plaatsen lijkt ook een Victoriaanse sentimentaliteit waarneembaar.
Een van de onderdelen is de wederopstanding van een dode jongere. Een dramatische episode is de strijd tussen de goden, waarin Jehovah een geofferd offer verteert in een vuurkolom, terwijl een reeks van steeds hectischer wordende gebeden van de profeten van de god Baäl mislukten. Deel I wordt afgesloten met het brengen van regen naar het uitgedroogde Israël door de gebeden van Elia. Deel II toont de vervolging van Elia door koningin Izebel, zijn pensionering in de woestijn, zijn visioen van de verschijning van God, zijn terugkeer naar zijn werk en zijn hemelvaart op een vurige strijdwagen naar de hemel. Het werk eindigt met profetieën en lofprijzingen.
Het oratorium werd voor het eerst uitgevoerd op 26 augustus 1846 in het stadhuis van Birmingham in de Engelse versie, onder leiding van de componist, en het werd onmiddellijk uitgeroepen tot een klassieker van het genre. Zoals de criticus van The Times schreef: “Nooit was er een completere triomf – nooit een grondiger en snellere erkenning van een groot kunstwerk”. Ondanks de triomf herzag Mendelssohn zijn oratorium in grote lijnen voor een andere uitvoering in Londen in april 1847, in aanwezigheid van koningin Victoria en prins Albert. De Duitse versie werd voor het eerst uitgevoerd op de verjaardag van de componist, 3 februari 1848, in Leipzig, een paar maanden na de dood van Mendelssohn, onder leiding van de componist Niels Gade.
Elias was populair bij de première en is sindsdien veelvuldig opgevoerd, vooral in Engelssprekende landen. Het is een bijzondere favoriet van amateurkoorverenigingen. Het melodrama, de gemakkelijke aantrekkingskracht en de meeslepende koren, vormen de basis voor talloze succesvolle optredens. Prins Albert (foto) schreef in 1847 over Elias, “Aan de nobele kunstenaar die, omringd door de Baal-aanbidding van valse kunst, als een tweede Elia door genialiteit en studie trouw heeft kunnen blijven aan de dienst van ware kunst”. Op dezelfde manier, nadat Bostons “Handel and Haydn Society”, het werk voor het eerst presenteerde in februari 1848, resulteerde het succes ervan in nog eens acht uitvoeringen dat voorjaar. 
De uitvoering van Felix Mendelssohns “Elias” opende het Opera Festival van München in 1984 en was tevens de openingsmanifestatie van de 88e Duitse Katholiekendag. De toenmalige Staatsopera-directeur en Algemeen Muziekdirecteur, Wolfgang Sawallisch gaf het goede voorbeeld. Met een sacraal oratorium bewees hij de stilistische veelzijdigheid van het Beiers Staatsorkest, dat zijn thuisbasis heeft in het Nationale Theater, en met het werk van een protestants gedoopte componist van Joodse afkomst in de context van een katholiek evenement, gaf hij een alom opgemerkt oecumenisch signaal. Sedert de oprichting van het eigen label Bayerische Staatsoper Recordings in 2021, is het mogelijk geworden om opnames uit het archief uit te brengen om belangrijke momenten uit de geschiedenis van de Staatsoper te presenteren. Deze opname wordt nu voor het eerst uitgebracht als een getuigenis van het topensemble, de oratorium-muziek-dramatische kunst van het Beiers Staatsorkest en Sawallisch’ Mendelssohn-expertise.
Mendelssohn Elias Chor des Städtischen Musikvereins zu Düsseldorf Bayerisches Staatsorchester Wolfgang Sawallisch BSO Recordings BSOREC0003