Plato werd geboren in een rijke familie in Athene. Als tiener bezocht hij lezingen van rondtrekkende filosofen en wilde hij dichter worden. Hij besloot om de politiek in te gaan, maar haakte gedesillusioneerd af toen zijn leraar Socrates ter dood werd veroordeeld. Plato werd zelf leraar en stichtte een filosofische school die hij de Akademie noemde. En hij probeerde op Sicilië de tiran van Syracuse een politiek systeem te laten doorvoeren dat grotendeels gebaseerd was op zijn filosofie. “Plato van Athene”, een helder en boeiend geschreven biografie, is de perfecte introductie tot de filosoof, zijn leven en zijn werk.
Filosofie wordt vaak gezien als een zingevingssysteem dat alles in één klap probeert te verhelderen. In die zoektocht naar inzicht en waarheid zijn we manipuleerbaar, bv. door goeroes, pseudo intellectuele charlatans en obscurantisten. Het is de taak van de filosofie om rationeel inzicht van illusie te onderscheiden. Daarvoor gebruiken we de ‘analytische’ stijl van filosoferen. Filosofie bakent door het denkbare af te bakenen nl. het ondenkbare af. Zij moet het ondenkbare door het denkbare begrenzen. Dit ondenkbare noemde Wittgenstein, in navolging van Mauthner, het mystieke, het onuitsprekelijke. Men wijst het onzegbare aan door het zegbare duidelijk te stellen. Dit onzegbare is het mystieke en het mystieke is het ethische, het leven en het ik. Het subject is een grens van de wereld, en niet hoe de wereld is, is mystiek, maar dàt ze is! De zin van de wereld moet erbuiten liggen. De oplossing van het mysterie van het leven in ruimte en tijd is gelegen buiten ruimte en tijd. Volgens Wittgenstein was de juiste methode in de filosofie niets te zeggen dan wat gezegd kan worden…
Plato (ca. 427 v.Chr.-347 v.Chr.) werd geboren in een welgestelde familie in het Athene in oorlogstijd. In zijn tienerjaren scherpte hij zijn intellect aan door lezingen bij te wonen van denkers die door Athene trokken en speelden met het idee om poëzie te schrijven. Hij besloot uiteindelijk de politiek in te gaan, maar raakte gedesillusioneerd, vooral nadat de Atheners zijn leraar Socrates ter dood hadden veroordeeld. In plaats daarvan wendde Plato zich tot schrijven en lesgeven. Hij begon les te geven toen hij in de twintig was en richtte later de Academie op, ’s werelds eerste onderzoeks- en onderwijsinstelling voor hoger onderwijs. Uiteindelijk keerde hij terug naar de praktische politiek en besteedde hij een aanzienlijke hoeveelheid tijd en energie aan het creëren van een grondwet voor Syracuse op Sicilië die enkele van zijn politieke idealen zou weerspiegelen en bestendigen. De pogingen mislukten en Plato’s teleurstelling is terug te vinden in enkele van zijn latere politieke werken.
Tijdens zijn leven en daarna werd Plato als bijna goddelijk beschouwd. Hoewel dit een maatstaf was voor zijn belang, leidde dit tot de verzinning van nogal sterke verhalen over hem, zowel door degenen die hem aanbaden als door zijn tegenstanders. In dit allereerste volledige portret van Plato bewandelt Robin Waterfield een verstandige koers tussen deze verhalen, waarbij hij sommige verhalen ontkracht en in andere, de kern van waarheid aanvaardt. Hij legt bv. uit waarom Plato ervoor koos dialogen te schrijven in plaats van verhandelingen, en geeft een overzicht van de onderwerpen van alle boeken van Plato. Maar er zijn weinig betrouwbare bronnen. Plato heeft het in zijn werk nooit over zichzelf. Plato-vertaler en -kenner Robin Waterfield schreef over de man achter het werk, daarbij gebruikmakend van dat werk en van de weinige gegevens die er zijn. Plato’s leven stond in het teken van de filosofie, schrijft Waterfield, en daarom moeten we erover lezen. Want de grote vragen, die bestaan nog steeds.
Volgens Plato kon de werkelijkheid niet goed of voldoende gekend worden door middel van tekens, en verbale tekens gaven de ware aard van dingen in de natuur dan ook onvolledig weer. De studie van tekens leert dan ook niets over de werkelijkheid, maar geeft alleen inzicht in de denkbeelden van en in de mens. Bovendien is het krijgen van kennis door middel van verbale tekens indirect en ondergeschikt aan onmiddellijke kennis, via de nous, het vermogen ideeën intuïtief te begrijpen. Als het ging om inzicht in de werkelijkheid, was Plato kritisch. Ook beeldende kunst, poëzie en allegorie verwierp hij, omdat deze slechts kopieën waren van de ideeën die we over de werkelijkheid hebben. De beelden die wij in ons hoofd hebben van de werkelijkheid waren volgens de filosoof in de eerste plaats afkomstig van de ziel zelf, en waren dus niet het gevolg van zintuiglijke indrukken.
Plato beantwoordde vragen, die worden opgeworpen door onze dagelijkse interacties. Zijn filosofie werpt licht op onze handelingen, onze twijfels, onze gedachten, zonder ons ooit een onbetwistbare waarheid op te dringen. Zijn kostbare voorschriften die bijna 2500 jaar geleden zijn geschreven, zijn nog steeds niet verouderd en bevatten o.a. door het gebruik van mythe en allegorie, een zeldzame scherpte om ons dagelijks leven te verbeteren. Leer daarenboven ook dat “Platoonse liefde”, stond voor het zich aangetrokken voelen tot en het bewonderen van iets of iemand, nog zonder proprioceptie of positiezin, nl. nog zonder het vermogen om de positie van het eigen lichaam en lichaamsdelen waar te nemen, een fase binnen het Platoons/Socratisch onderzoek naar ware kennis, nl. van het onderzoek van welke diepere, grotere, achterliggende, oorzakelijke principes, ideeën of vormen, verscholen liggen voorbij de waarneembare werkelijkheid.
Plato was en bleef bekend als de filosoof van de oplossingen, beroemd om zijn 13 dialogen, waarin hij o.a. door het ‘zich herinneren’ van de vormen of ideeën van de ideeënwereld (anamnese), duidelijke antwoorden gaf op vragen over vriendschap, gerechtigheid, plezier, moed en liefde. Elk mens, zo stelde Plato, heeft namelijk van nature die herinnering in sluimerende toestand meegekregen vanuit het prenataal contact met de vormenwereld, maar ontwikkelt deze niet noodzakelijkerwijs. Zelden dogmatisch, dwingt Plato ons om in schoonheid te handelen en te denken.
Verschillende hoofdstukken van het boek gaan dan ook over de ontwikkeling van Plato’s dialogen en ideeën. Waterfield merkt bijvoorbeeld op dat het verhaal van het Orakel dat Socrates uitroept tot de wijste man van Athene, waarvan Plato zegt dat het Socrates lanceerde op zijn socratische missie om anderen te ondervragen, vrijwel zeker vals is, omdat Socrates alleen door het Orakel als wijs had kunnen worden beschouwd, in de eerste plaats omdat hij mensen al had betrokken bij socratische vragen. Plato dramatiseerde simpelweg de context waarmee hij wilde dat het nageslacht zich de wijsheid en leringen van Socrates herinnerde.
Plato’s filosofie had een anti dogmatisch karakter, wat belangrijk was voor de verdere ontwikkeling van de westerse filosofie. Het is veelzeggend dat Plato’s meest prominente volgelingen, waaronder zijn opvolger als hoofd van de Academie, Speusippus, het uiteindelijk niet eens waren met Plato’s kerndoctrines. Dit feit betekent dat het doel van de Academie niet de onveranderlijke verspreiding van Plato’s ideeën was, maar eerder een kritische betrokkenheid en vooruitgang in filosofische onderzoeksvragen. “Plato of Athens: A Life in Philosophy” werd vertaald door Wilma Paalman.
Robin Waterfield (1952), is een Britse classicus, vertaler, redacteur en schrijver van kinderfictie. Hij studeerde klassieke talen aan de Universiteit van Manchester. Vervolgens deed hij tot 1978 onderzoek naar de oude Griekse filosofie aan King’s College, Cambridge, waarna hij docent werd aan de Universiteit van Newcastle en vervolgens aan de St Andrews Universiteit. Later werd hij tekstredacteur en inbedrijfstellingsredacteur voor Penguin Books. Hij is nu een zelfstandige schrijver. Tot zijn talrijke vertalingen van Griekse werken behoren Plato’s Symposium, Gorgias en Republic, allemaal gepubliceerd in de Oxford World’s Classics-serie. Zijn eerdere historische werken omvatten “Creators, Conquerors, and Citizens: A History of Ancient Greece” en “Taken at the Flood: The Roman Conquest of Greece”.
Robin Waterfield, Plato van Athene, Een leven als filosoof 360 bladz. uitg. Atheneum ISBN 9789025316372