In de afgelopen drieduizend jaar was China elf eeuwen in oorlog. Het Romeinse Rijk was gedurende de helft van zijn bestaan in conflicten verwikkeld. Sinds 1776 zijn de Verenigde Staten zeker honderd jaar in oorlog geweest. Mensen hebben altijd gedroomd van vrede. Waarom bereiken we haar zo zelden?
In “Vrede en oorlog” presenteert Jonathan Holslag een meeslepende wereldgeschiedenis, van de IJzertijd tot vandaag. Hij onderzoekt de oorzaken van conflicten tussen rijken, landen en volken en de pogingen tot diplomatie en verzoening. Het boek schetst een beeld van de politieke krachtenvelden van het oude Egypte tot de Han-dynastie, van de Pax Romana tot de opkomst van de islam, van de Vrede van Westfalen tot de oprichting van de Verenigde Naties.
“Bij het schrijven van dit boek”, zo lezen we, “heb ik me door één vraag laten leiden. Wat moeten de vormgevers van deze wereld weten over de geschiedenis van de wereldpolitiek, gezien het feit dat er zoveel andere zaken zijn waarmee zij zich moeten bezighouden, zoveel andere wegen die ze kunnen bewandelen? Het resultaat is 3000 jaar geschiedenis in vogelvlucht, een introductie die de lezer laat kennismaken met essentiële gebeurtenissen, hem de mogelijkheid geeft om enkele conclusies te trekken over het functioneren van internationale betrekkingen, en hopelijk zoveel belangstelling wekt voor sommige aspecten dat hij die op eigen houtje nader gaat verkennen. Het boek kan worden gebruikt door studenten aan universiteiten, maar net zo goed door andere lezers die inzicht willen krijgen in onze rusteloze wereld, willen begrijpen waar we vandaan komen en enig idee willen krijgen van wat de toekomst mogelijk brengt”.
“Om dat te bereiken”, zo vervolgt de auteur, “worden in dit boek verschillende aspecten van de geschiedenis met elkaar verweven die doorgaans afzonderlijk worden behandeld. De eerste laag betreft de geschiedenis van de verdeling van macht over de aardbol vanaf het begin der tijden. Waarom hechten gemeenschappen op bepaalde momenten een andere waarde aan bijvoorbeeld militaire macht? Bepalen de rijkste economische machten de manier waarop andere staten hun eigen behoeften definiëren? Dit brengt ons bij de tweede laag: de geschiedenis van de politieke organisatie. Gemeenschappen namen allerlei verschillende vormen aan: die van stad, stadstaat, natiestaat, multinationale unie of imperium, uiteenlopend van indirect handelsimperium tot direct territoriaal imperium”.
“De derde laag”, zo gaat hij verder, “betreft de geschiedenis van de interactie tussen politieke entiteiten. Door de eeuwen heen zijn er keer op keer mensen opgestaan die verkondigden dat de aard van de internationale betrekkingen ten goede zou veranderen: de rivaliteit zou blijven bestaan, maar minder gewelddadig worden. De vierde laag waarnaar we moeten kijken is de geschiedenis van de relatie tussen de mens en de planeet, met andere woorden: het belang van de natuur en veranderingen in het milieu. De vijfde en laatste laag betreft het denken over de aard van de wereldpolitiek dat in de loop van de geschiedenis is veranderd. Na de val van de Sovjet-Unie werd het debat gedomineerd door optimistische wetenschappers: zogenaamde liberalen, die verklaarden dat gemeenschappen afhankelijker van elkaar werden door de handel en dat conflicten door deze onderlinge afhankelijkheid kostbaarder werden; en zogenaamde constructivisten, die ervan uitgingen dat gemeenschappen er door internationale normen van werden weerhouden om geweld tegen elkaar te gebruiken en dat zelfs hun dna kon worden veranderd, van een neiging tot nationaal egoïsme naar meer aandacht voor het algemeen belang. Maar de laatste paar jaar hebben intellectuelen uit de school van het politiek realisme meer van zich laten horen. Zij geloven dat gemeenschappen altijd zullen streven naar autonomie, veiligheid en macht; zodoende is het niet waarschijnlijk dat samenwerking en vrede gehandhaafd kunnen worden. De wereld blijft in de greep van anarchie”.
Alles bij elkaar wordt in dit boek drieduizend jaar geschiedenis onder de loep genomen, van het begin van het eerste millennium bce tot het begin van de 21ste eeuw. In ieder hoofdstuk komen twee tot drie eeuwen aan bod en wordt er vooral aandacht besteed aan de geografische regio die te oordelen naar het historische bewijsmateriaal op dat moment de belangrijkste was; vanwege de grootte van de bevolking, vanwege zijn kracht of vanwege zijn leidende positie in internationale aangelegenheden. Zo verplaatst het aandachtspunt zich van oost naar west, en van noord naar zuid, met de immer verschuivende machtscentra mee.
“Door het hele boek heen”, zo lezen we nog, “wordt veel aandacht besteed aan het effect dat de wereldpolitiek op het leven van gewone mensen heeft. Naast de effecten van economische verandering had het uitbreken van een oorlog vaak de grootste consequenties. Daarom zullen we proberen de oorzaken en gevolgen van conflicten te achterhalen, onderzoeken hoe die conflicten werden gewonnen en verloren, analyseren hoe ze werden opgevat, en de diplomaten volgen bij hun wanhopige pogingen om ze te beëindigen. Hoewel ik me ten doel heb gesteld om tijdloze onderliggende thema’s uit de geschiedenis van oorlog en vrede te abstraheren, moet het boek bovenal een verhaal over mensen vertellen, een verhaal over hun verwachtingen en hun angsten, hun vermogen tot geweld en hun lijden. Alleen zo krijgen we inzicht in de moeilijke keuzes die de aard van echt leiderschap bepalen”. “A Political History of the World, Three Thousand Years of War and Peace” werd vertaald door Aad Janssen, Ineke van den Elskamp, Marianne Palm en Pon Ruiter.
Jonathan Holslag (°1981) is als politicoloog verbonden aan de Vrije Universiteit Brussel en het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen. Zijn specialisme is internationale politiek en hij is op dit gebied een veelgevraagd expert, beleidsadviseur en opiniemaker in binnen- en buitenland. Holslag publiceert in De Morgen, Knack en Trouw en in internationale media zoals The Guardian, The South China Morning Post en Foreign Policy. Hij schreef eerder het veelgeprezen De kracht van het paradijs. Hoe Europa kan overleven in de Aziatische eeuw (2014), een diepgravende analyse van Europa’s recente geschiedenis, Onmogelijke vrede. China’s moeizame opmars in Azië (2015) over China’s moeizame opmars in Azië en het essay Vlaanderen 2055 (2015). Zijn laatste boek Vrede en oorlog (2018) behandelt de wereldgeschiedenis, van de IJzertijd tot vandaag, en biedt broodnodige context voor iedereen die nadenkt over internationale betrekkingen en politiek.
Jonathan Holslag Vrede en oorlog Een wereldgeschiedenis 559 bladz. uitg. De Bezige Bij ISBN 9789403125503