‘Daar kan ik niets aan doen’ of ‘Zo ben ik nu eenmaal’, zijn veel voorkomende uitspraken de mens over zijn aanpassingsvermogen. Het is nl. makkelijk om te geloven in onveranderlijkheid. Ook door experts worden we steeds weer gewezen op onze statische natuur, aanleg en persoonlijkheid. Maar klopt dat eigenlijk wel? In zijn meeslepend boek ontkracht Roel Verheul nu net de mythe dat de mens onveranderlijk zou zijn. Integendeel, de mens kenmerkt zich nl. juist door zijn authentiek en ongeëvenaard vermogen tot aanpassing en verandering.
In 2017, verscheen het boek “Homo Reflectus” van Jack Jansen. Dit boek zette de lezer aan tot nadenken over zijn ‘ik’ in relatie tot ons zelfvertrouwen, om na te denken over dat ‘ik’, dat zijn identiteit in stand houdt door een kloppend verhaal aan zichzelf te vertellen, waarmee het ‘ik’ patronen creëert en bevestigt. Maar wat als ons hierop gebaseerd zelfvertrouwen, wankel blijkt te zijn? In het boek van Jansen lazen we hoe we ons zelfvertrouwen kunnen ontdoen van een identificatie, die bol staat van dilemma’s en paradoxen, om zelfvertrouwen te laten ontstaan in eenheid met onszelf en anderen.
U staat er misschien niet bij stil, maar het (Engels) woord “plastic” komt van het Griekse “plastikos”, dat ‘kneden’ of ‘vormen’ betekent. Tijdens het maakproces zijn de synthetische kunststoffen, afkomstig uit aardolieraffinage! (thermoplasten en thermoharders, die door verhitting, zachter of harder worden, en elastomeren, die rubberachtig worden), nl. makkelijk van vorm te veranderen. Het zijn immers geniale, chemische verbindingen, die door niet-natuurlijke, scheikundige processen worden vervaardigd. In zijn fascinerend boek, “Homo Plasticus”, vertrekt Roel Verheul van de waarde en ongekende kracht van zelfkennis. Van daaruit laat hij op een heel erudiete wijze zien, hoe de meest recente wetenschap, de mythe van de zogenaamd onveranderlijke mens, onderuithaalt. Inzichten uit de evolutieleer, genetica en psychologie tonen nl. aan dat de mens een geboren en zelfs een getalenteerde aanpasser is, een “kneder” of “vormgever”, die steeds (mee) verandert als zijn omgeving verandert. Hoe dit in zijn werk gaat, leest u in dit fascinerend boek. Het boek toont nl. aan wat de grootste kracht van de mens is, de “Homo Plasticus”: zijn uniek en ongeëvenaard vermogen tot aanpassing en verandering.
“Dit boek”, schrijft Verheul, “gaat over de kracht die de mens heeft gebracht waar hij al honderdduizenden jaren staat, nl. aan de top van de evolutieladder. Het is een kracht die hem onderscheidt van andere levende wezens. Gek genoeg is de mens zich van deze kracht geenszins of slechts ten dele bewust. Er zijn maar weinig dingen in het leven waar we zo ambivalent over zijn als over verandering. Maar zeker is, zou de mens zich ten volle bewust zijn van zijn grootste kracht, zou de oplossing van veel problemen dichterbij komen”.
De mens heeft het vermogen om in zijn hersenen nieuwe structuren en verbindingen te doen ontstaan, heeft zelfs het vermogen om de driedimensionale eigenschap van een vorm te zien en te begrijpen. Deze plasticiteit, de mate waarin je iets kan vervormen of “kneden”, neemt weliswaar af met de leeftijd. Verheul legt in zijn boek eerst uit waarom we onze veranderlijkheid, onze plasticiteit, zelf vaak niet zien, en verklaart de adaptieve menselijke natuur en de flexibiliteit van persoonlijkheid. In zijn tweede deel heeft hij het over plasticiteit in het dierenrijk en legt hij uit, hoe we onszelf automatisch aanpassen, hoe we onszelf bewust veranderen, en hoe we veranderen in relaties en groepen. In een epiloog waagt hij zich daarenboven zelfs aan de schets van een toekomstbestendig mensbeeld! Schitterend. Zeker lezen!
De psycholoog, Roel Verheul promoveerde in 1997 op een onderzoek naar persoonlijkheidsstoornissen en verslaving. Van 2001 tot 2019, was hij als projectleider, manager onderzoek en innovatie en voorzitter raad van bestuur, verbonden aan ggz-instelling de Viersprong in Halsteren. Van 2003 tot en met 2013, was hij bijzonder hoogleraar Persoonlijkheidsstoornissen aan de Universiteit van Amsterdam. Verheul heeft bijna 200 vakpublicaties op zijn naam staan en was lid van verschillende werkgroepen, commissies, besturen en raden van toezicht. Zo was hij nauw betrokken bij de oprichting van het Kenniscentrum Persoonlijkheidsstoornissen (2008), de stichting TOPGGz (2009) en was hij voorzitter van de richtlijnwerkgroep Persoonlijkheidsstoornissen (2005-2008) en de werkgroep Zorgstandaard persoonlijkheidsstoornissen (2015-2017). Van 2010 tot 2018 was hij secretaris en lid van het bestuur van GGZ Nederland. Momenteel is Verheul o.a. voorzitter van de raad van bestuur a.i. van Lentis in Zuidlaren, een organisatie voor ggz en ouderenzorg, en het Forensisch Psychiatrisch Centrum Dr. S. van Mesdag in Groningen.
Roel Verheul Homo Plasticus 383 bladz. uitg. Ten Have ISBN 9789025910273