Hoewel het relatief ver verwijderd was van de muzikale centra op het Europees vasteland, was Ierland in de 18de eeuw helemaal niet zo geïsoleerd als u zou denken. Integendeel, tal van bekende componisten en musici die in Engeland werkten, bezochten destijds ook het eiland. De lijst varieert van Francesco Geminiani tot Georg Friedrich Händel en Tommaso Giordani, (de leraar van John field), Pieter van Maldere, de Duitse hoboïst, Johann Christian Fischer (ca.1733-1800), de violist, Niccolò Pasquali, en Thomas Arne. Sommigen namen zelfs Ierse volksliederen op in hun composities.
Matthew Dubourg bv., een leerling van Francesco Geminiani, was een charismatische virtuoos en componist die volgens Peter Whelan erkend moet worden als één van de invloedrijkste musici van Ierland. Dubourg was nl. van 1728 tot 1764 concertmeester in Dublin. Zijn officiële titel was “Chief Composer and Master of the Music attending His Majesty’s State in Ireland” in Dublin Castle. Hij speelde een belangrijke rol in het muzikaal leven van Dublin, samen met Geminiani, die zijn leraar en vele jaren zijn vriend was. Dubourg had al in 1719 in Londen met Händel gewerkt. De première van Messiah vond plaats in “Mr Neale’s Music Hall” in Dublin op 13 april 1742. De toestemming om koorleden uit de kathedralen van Dublin te gebruiken was verleend door de decaan van de St. Patrick’s Cathedral, Jonathan Swift (1667-1745) die vandaag beter bekend is als de auteur van “Gulliver’s Travels”.
Op het rijk gevarieerd programma staan een ouverture, een concerto grosso en “Water Music” van Händel, 2 concerti van Johann Adolph Hasse (1699-1783), een Sonate van Lorenzo Bocchi (18de eeuw), een Suite van Mr. Charles (ca. 1705/10-1780), “Napolitana” van Georg Philipp Telemann (1681-1767) en een Mars van Jean-Baptiste Lully (1632-1687).
Talloze rijkelijk versierde boten volgden de net gekroonde Koning George I. tijdens een boottocht van het paleis van Whitehall naar Chelsea. Achter de koning volgde Georg Friedrich Händel met 50 muzikanten en de koninklijke huishouding. Op 17 juli 1717 werd nl. de eerste suite van de beroemde ‘Watermuziek’ van Handel op de Thames gespeeld. Handel combineerde voor de gelegenheid muziek die hij rond 1715 voor een eerdere koninklijke boottocht had gecomponeerd met nieuwe stukken. Driehonderd jaar geleden had Zijne Majesteit zo’n plezier in de muziek, dat hij het wel drie keer wou horen, twee keer voor en een keer na het diner. Elke uitvoering duurde wel een uur. De boten vol mensen die luisterden waren niet te tellen. ‘Water Music’ is nog steeds een van Händels populairste werken.
De Concerti Grossi, op. 3, HWV 312–317, zijn zes concerti grossi van Händel, verzameld en uitgegeven door John Walsh in 1734. Musicologen zijn het er nu over eens dat Händel zelf geen kennis had van de publicatie. In plaats daarvan combineerde Walsh, die probeerde te profiteren van het commercieel succes van Corelli’s op. 6 Concerti Grossi, eenvoudig verschillende van Händels reeds bestaande werken en groepeerde ze in zes zogenaamde ‘concerti’. Met het oudere concerto da chiesa en concerto da camera van Arcangelo Corelli als model, in plaats van het latere Venetiaans concerto in drie bewegingen van Antonio Vivaldi, begunstigd door Johann Sebastian Bach, werden deze concerto gecomponeerd om te worden gespeeld tijdens uitvoeringen van Händels oratoria en odes. Ondanks het conventioneel model, verwerkte Händel in de bewegingen het volledig scala van zijn verschillende, compositorische stijlen, waaronder triosonates, opera-aria’s, Franse ouvertures, Italiaanse sinfonia’s, airs, fuga’s, thema’s en variaties en een verscheidenheid aan dansen.
Begin 18de eeuw trokken buitenlandse musici o.a. naar de Engelse hoofdstad Londen, waar het concertpubliek graag kennismaakte met muziek van bv. Geminiani, Corelli en Händel. De jaren 1720 waren getuige van een koortsachtige vraag naar muziek die veel buitenlandse virtuozen ertoe bracht naar de stad te verhuizen. Concert minnende Londenaren genoten van de laatste sonates in de stijl van de oude meester Corelli, van de eerste blokfluit- en fluitconcerti, en van het werk van de jeugdige nieuwkomer Händel. Er ontstond een nieuw cultureel muzikaal leven dat meer en meer gebaseerd was op vraag en aanbod. In 1715 had John Walsh een illegale uitgave van Corelli’s 12 Concerti Grossi op. 6 uitgegeven, die meteen een succes bleken. Bijna twintig jaar later, misschien in de wetenschap dat de koninklijke bescherming die aan Händels muzikale oeuvre was verleend, bijna afliep, verzamelde Walsh een reeks van zes orkestwerken voor een breed scala aan instrumenten. Hij voorzag ze van een geheel misleidende titelpagina – gebaseerd op Corelli’s stijlbepalende collectie – en adverteerde ze als Händels ‘Opera Terza’ (op.3). Het is waarschijnlijk dat Händel nooit heeft deelgenomen aan de selectie en organisatie van de individuele bewegingen, hoewel hij mogelijk betrokken was bij de herzieningen die een paar jaar later nodig waren voor een herdruk. Geselecteerd uit verschillende bronnen, vormen de zes concerti geen organische cyclus – in schril contrast met de toekomstige op. 6 concerti grossi, die Händel zorgvuldig wel als reeks bedacht. Feit blijft dat op. 3 enkele van Händels meest geliefde muziek bevat, in instrumentale combinaties die kleurrijk en vaak onverwacht zijn.
In 1734, trok Johann Adolph Hasse (foto), afkomstig van Bergedorf nabij Hamburg, naar London om er zijn “Artaserse” uit te voeren, maar weigerde er als concurrent van Händel op te treden. Van 1735 tot 1764, verbleef hij vaak in Dresden, wanneer de keurvorst er resideerde. Daar was Hasse ‘Ober-Hofkapellmeister’ in dienst van de keurvorst, Friedrich August II van Saksen. In Milaan ontmoette hij de 14-jarige Mozart en was onder de indruk van zijn talent. Op aandringen van zijn vrouw, de beroemde zangeres Faustina Bordoni, koos hij ervoor om zijn laatste levensjaren in Venetië door te brengen, waar hij dan nog kapelmeester aan het Conservatorio degli Incurabili was.
Georg Philipp Telemann (foto) publiceerde zijn collectie “Der getreue Music-Meister” in 25 delen tussen 1728 en 1729. Het was bedoeld als een muzikaal dagboek met 70 kleine vocale en instrumentale werken, de meeste van Telemann zelf, maar hij nam ook composities op van andere toonaangevende muzikanten van de dag, waaronder Christian Pezold, organist en componist in Dresden. De muziek werd eenvoudig gehouden en vermeed technische moeilijkheden en vond snel de weg naar huismuziek, maar ook naar de hoven van Duitsland. Een van de innovaties van Telemann was het gebruik van het Duits, in plaats van het Italiaans, om tempo en dynamische en expressiemarkeringen aan te duiden.
In zijn muziekdagboek ontvingen abonnees elke 2 weken 4 pagina’s muziek voor een totaal van 68 stukken in verschillende stijlen, waaronder opera-aria’s, dansen en meerdelige suites en sonates. De langere werken werden opgesplitst om consumenten ertoe te brengen het volgende nummer te kopen of een abonnement te nemen. De enige cellosonate van Telemann verscheen in “Der Getreue Music-Meister”, zodat we kunnen zien dat hij geen materiaal uit andere bronnen gebruikte. De index van de publicatie verdeelt de muziek van uitvoerder, solo klavier, Dessus de Viole, solo -fagot, blokfluit, fluit, luit, viola di Braccio, viola da gamba, viola pomposa, solo viool en cello solo. Vervolgens volgde een lijst met aria’s en liederen, een cantate met 3 stemmen en een duet dat wordt uitgevoerd met 2 violen. Het laatste deel van de index zijn canons, contrapunt, fuga’s en een scène uit Telemanns opera, “Die Verkehrte Welt, die in 1728 in Hamburg in première ging. Abonnees kregen de nieuwste gecomponeerde muziek.
De muziek in “Der Getreue Music-Meister”, bedoeld als thuismuzieklessen, bereikte niet alleen de amateurmarkt, maar was ook goed voor de professionele musici. Telemann publiceerde nog een aantal collecties, zoals de “Essercizii Musici” (“overo dodeci soli e dodeci trii a diversi stromenti”) (1739-1740) en “Tafelmusik” (oorspronkelijk, “Musique de table”) (1733), die, samen met “Der Getreue Music-Meister”, een quasi volledige, encyclopedische lijst van de toenmalige eigentijdse genres en stijlen bood. Eenvoudig, voor iedereen toegankelijk en lyrisch, was deze muziek in deze collecties het meest geschikt voor het almaar groeiend muziekpubliek.
Lully’s samenwerking met Molière (1622-1673) en Pierre Beauchamp, premier maître de ballet van de Académie royale de Musique, van ca. 1661 tot Molière’s overlijden in 1673, resulteerde vanaf “Les Fâcheux”, (voor Nicolas Fouquets groot openingsfeest van zijn kasteel in Vaux-le-Vicomte op 17 augustus 1661), in verschillende cómedies-ballets, o.a. “L’Amour médecin” (1665), “George Dandin ou le Mari confondu” (1668), “Monsieur de Pourceaugnac” (1669), en “Le Bourgeois gentilhomme” (1670). Met “Le Bourgeois Gentilhomme”, presenteerden Molière en Lully voor de koning, een uitbundig Comédie-Ballet onder leiding van de Troupe de Molière met musici onder leiding van Lully, balletten van Pierre Beauchamp, decors van Carlo Vigarani, (“ingénieur du roi” en “intendant des plaisirs du roi”, bekend van de machinerie bij de opvoering van “Les Plaisirs de l’Île Enchantée” (1664) voor Louise de La Vallière), en Turkse kostuums van Laurent, chevalier d’Arvieux (1635-1702).
Molière’s toneelstuk, “un ballet turc ridicule”, was geïnspireerd door Soliman Musta Aga-Feraga (foto), de ambassadeur van sultan Mehmed IV, (cfr. “Zaïde” van Mozart), die Louis XIV wekenlang had laten wachten voor hij hem ontving, wat zijn wrok veroorzaakte waarom de koning moest lachen en, waarbij heel Parijs de spot dreef met exotische douanegezanten van de “Grand Turc”. Dit bracht Molière op het idee van een complot, gebaseerd op valse Turken, om een Bourgeois, die naar adel streefde, belachelijk te maken. Een meesterwerk met de oogverblindende Turkse Ceremonie en ter afsluiting, de “apothéose burlesque”, het weelderig “Ballet des Nations”.
Gedurende de 18de eeuw was het lot van veel Italiaanse componisten om te emigreren. Deze componisten kwamen dan in dienst van prestigieuze, buitenlandse hoven. Ze ontwikkelden elk de ‘Italiaanse stijl’, gebaseerd op hun eigen smaak of die van het land waar ze hun toevlucht hadden gezocht. In het bijzonder exporteerden de Italianen hun melodische elegantie en een bepaald soort van individualisme, geërfd van de Italiaanse opera en van de Italiaanse, instrumentale virtuozen. Elke componist creëerde zijn eigen stijl of klankidioom. De Italianen verhuisden naar verschillende Europese landen op zoek naar een beter bestaan. Soms was dit definitief, zoals in het geval van Michele Mascitti, die in Parijs bleef tot zijn overlijden in 1760, of tijdelijk, zoals in het geval van Baldassarre Galuppi, die Venetië twee keer verliet, om Londen en het hof van Catherine de Grote in Petersburg te bezoeken.
De verhuizing was niet altijd synoniem voor succes. Dit was bv. het geval met Antonio Vivaldi. Hij trok naar Wenen om er zijn fortuin te zoeken, maar overleed er in armoede. Daarentegen was Pietro Locatelli in Amsterdam, heel succesvol als componist en als vioolvirtuoos. Sommige componisten zoals Locatelli en Tartini waren voorbestemd om over de hele wereld beroemd te worden, terwijl anderen minder bekend werden, maar wel duidelijk hun stempel drukten in het muzikale veld, dankzij hun unieke stijl, bestaande uit expressieve vrijheid, instrumentale levendigheid en formele duidelijkheid, die later de iconische Italiaanse stijl definieerde.
Bij hun poging carrière te maken in Londen lieten sommige Italiaanse musici zich door de Keltische volksmuziek beïnvloeden. Zij werden daardoor bewonderd, nagevolgd en soms zelfs gekopieerd door hun Britse, Schotse en Ierse collega’s. Lorenzo Bocchi was bv. de eerste Italiaanse cellist die zich in 1720 vestigde in Edinburg. Hoewel zijn biografische gegevens schaars zijn weten we dat Bocchi van groot belang was voor het Schots en Iers muziekleven in de jaren ’20 van de 18de eeuw. Hij was waarschijnlijk de eerste die in Schotland en Ierland cello speelde en was dusdanig betrokken bij de eerste pogingen om regelmatig concerten in Edinburgh en Dublin te organiseren. 
Hij was een medewerker van de componist Allan Ramsay (1686-1758) en lijkt te zijn betrokken geweest bij de opera-experimenten in Edinburgh die uiteindelijk zouden leiden tot de eerste Schotse opera, Ramsay’s pastorale komedie “The Gentle Shepherd”, opgedragen aan Susanna Montgomery, Countess of Eglinton (1690-1780), bevriend met de schrijvers James Boswell en Samuel Johnson. Bocchi speelde een belangrijke rol in de vroege muziekgeschiedenis van Ierland en werkte mee aan de eerste gedrukte collectie van Ierse tunes, “A collection of the most celebrated Irish tunes: proper for the violin, German flute or hautboy”, uitgegeven door John & William Neal in 1724.
Een zekere “Mr. Charles the Hungarian”, een gevierd hoornvirtuoos en gewiekst ondernemer in zijn tijd, organiseerde in 1742 tijdens het verblijf van Händel in Dublin een concert dat voornamelijk bestond uit muziek van Händel. Het programma is hier gereconstrueerd door het zeer inventieve Irish Baroque Orchestra onder Peter Whelan. Samen met werken van Hasse, Telemann en Bocchi biedt een uitvoering van John Walsh’s vroege uitgave van Händels Water Music een inzichtelijke dwarsdoorsnede van een meeslepend moment in de muziekgeschiedenis van Dublin.
Een beroemde Franse hoornvirtuoos in zijn dagen, de schimmige figuur die alleen bekend staat als ‘Charles de Hongaar’, was een excentrieke opportunist die in maart 1742 naar Dublin reisde. Als natuurlijke ondernemer profiteerde hij van de ‘Handelmania’ rond Händels residentie in de stad en produceerde destijds een concert in het Smock Alley Theatre dat voornamelijk uit Händels muziek bestond. Dit album bootst het programma en de Boheemse sfeer van het evenement na, met solo’s voor verschillende instrumenten, waarvan sommige nog nooit eerder in Ierland waren gehoord. Het uiterst vindingrijk Irish Baroque Orchestra en Peter Whelan hebben reeds een mooi palmares aangaande het samenstellen van aantrekkelijke programma’s, geïnspireerd door het muzikaal erfgoed van Ierland, en dit is alweer een mooi voorbeeld. 
De Ierse dirigent en barokspecialist Peter Whelan is artistiek directeur van het Irish Baroque Orchestra en oprichter en artistiek directeur van Ensemble Marsyas, heeft een bijzondere passie voor het verkennen en verdedigen van vergeten muziek uit de barokperiode en het classicisme. Recent dirigeerde hij onder meer het Scottish Chamber Orchestra, het RTÉ National Symphony Orchestra of Ireland en de Irish National Opera. Begin 2022 dirigeerde hij Bajazet, een coproductie van de Royal Opera House en de Irish National Opera, waarvoor hij een Olivier Award won voor ‘Outstanding Achievement in Opera’. In 2022 maakt hij bovendien zijn debuut bij de San Francisco Opera met Glucks Orfeo ed Euridice. Met het Ensemble Marsyas heeft Whelan opgetreden op grote festivals en in grote zalen, waaronder het Edinburgh International Festival, Kilkenny Arts Festival, Bath Festival en de Wigmore Hall. Ensemble Marsyas heeft een indrukwekkende en bekroonde discografie die onder meer bekroond werd als ‘Editor’s Choice’ in Gramophone Magazine en ‘Recording of the Year’ in MusicWeb International 2017.
Mr Charles the Hungarian. Handel’s Rival in Dublin Irish Baroque Orchestra, Peter Whelan cd Linn CKD718