“La Nascita del Violoncello Napoli – Bologna – Modena” door Les Basses Réunies o.l.v. Bruno Cocset op het label Alpha. Een prachtuitgave!

Met dit rijk geïllustreerd cd-boek voltooit Bruno Cocset zijn Nascita del Violoncello. Na een eerste deel gepubliceerd in 2011, gewijd aan Bologna en zijn eerste repertoire voor cello (Vitali, Gabrielli, Jacchini), heruitgegeven in deze box, presenteert hij met Les Basses Réunies, een nieuwe opname gewijd aan Napels, van de renaissancecomponist Diego Ortiz tot de dappere en virtuoze cello van Lanzetti en biedt twee gekruiste visies, twee benaderingen die een beter begrip geven van de identiteit van dit instrument. De hier gebruikte instrumenten, Cocset bespeelt er in totaal tien, getuigen zowel van deze reis als van de band die hem jarenlang heeft verbonden met zijn instrumentenbouwer, Charles Riché.

Wat was de eerste compositie ooit geschreven voor cello solo en wat werd er gecomponeerd voor Bach zijn suites voor cello solo creëerde? Het begin is te vinden in de stad Bologna, die met zijn schitterende Capella Musicale en de Accademia Filarmonica in het Palazzo Carrati (foto), een beslissende bijdrage leverde aan de ontwikkeling van de viool en de cello en gedurende de 17de eeuw. Emilia Romagna, zowel artistiek als muzikaal, belangrijk voor de creatie en ontwikkeling van de celloliteratuur. Ricercari van Domenico Gabrielli uit 1688 waren de eerste specifieke werken voor een niet-begeleide cello.

De vioolfamilie, inclusief instrumenten ter grootte van een cello, ontstond ca.  1500 als een instrumentenfamilie die zich onderscheidde van de viola da gamba-familie. De vroegste afbeeldingen van de vioolfamilie, uit Italië ca.  1530 , tonen drie maten instrumenten, die grofweg overeenkomen met wat we nu violen, altviolen en cello’s noemen. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de cello niet voortgekomen uit de viola da gamba, maar heeft hij ongeveer tweeënhalve eeuw naast de viola da gamba bestaan.

De vioolfamilie staat ook bekend als de viola da braccio-familie (wat altviool voor de arm betekent), een verwijzing naar de manier waarop de instrumenten van de familie werden vastgehouden. Dit is om het te onderscheiden van de viola da gamba-familie (wat altviool voor het been betekent), waarin alle instrumenten met de benen worden vastgehouden. De waarschijnlijke voorlopers van de vioolfamilie zijn de lira da braccio en de rebec. De oudste nog bestaande cello’s zijn gemaakt door Andrea Amati, het eerste bekende lid van de beroemde Amati-familie van instrumentenbouwers.

De directe voorouder van de cello was de basviool. Monteverdi noemde dit instrument in Orfeo (1607) “basso de viola da braccio”. Hoewel de eerste basviool, mogelijk al in 1538 uitgevonden, hoogstwaarschijnlijk geïnspireerd was door de gamba, werd hij gemaakt om samen met de viool te worden gebruikt. De basviool werd eigenlijk vaak een “violone” of “grote altviool” genoemd, net als de altviolen uit dezelfde periode. Instrumenten die kenmerken gemeen hebben met zowel de basviool als de viola da gamba verschijnen in de Italiaanse kunst van het begin van de 16e eeuw.

De uitvinding van draadgewonden snaren (fijne draad rond een dunne darmkern), ca.  1660 in Bologna, maakte een fijner basgeluid mogelijk dan met pure darmsnaren. Bolognese makers exploiteerden deze nieuwe technologie om de cello te creëren, een wat kleiner instrument dat geschikt was voor solorepertoire vanwege zowel het timbre van het instrument als het feit dat het kleinere formaat het gemakkelijker maakte om virtuoze passages te spelen. Dit instrument had echter ook nadelen. De lichte klank van de cello was niet zo geschikt voor kerk- en ensemblespel, dus moest hij worden verdubbeld door orgel, theorbe of violone.

Rond 1700 maakten Italiaanse spelers de cello populair in Noord-Europa, hoewel de basviool (basse de violon) in Frankrijk nog twintig jaar lang werd gebruikt. Veel bestaande basviolen werden letterlijk verkleind om er cello’s van te maken volgens het kleinere patroon ontwikkeld door Stradivarius, die ook een aantal oude patroon grote cello’s maakte (de ‘Servais’). De afmetingen, namen en stemmingen van de cello varieerden sterk per geografie en tijd. De maat werd pas rond 1900 gestandaardiseerd.  

Francesco Paolo Supriano of Scipriani (1678-1753) was een Italiaanse cellist en componist van de Napolitaanse school. Hij behoorde als student van het Napolitaans “Conservatorio della Pietà dei Turchini” tot de eerste virtuozen op de cello. Hij was de auteur van een didactische collectie Toccata’s voor zijn instrument met een verklarende inleiding, de “Principij da imparare a suonare il violoncello con 12 Toccate a solo” uit 1720. Deze werd door de musicoloog en cellist Luigi Silva (1903-1961) ontdekt in de bibliotheek van het “Conservatorio San Pietro a Majella” (foto) in Napels en door hem gepubliceerd. In dit werk gebruikte Supriani de vijfde positie en de bas- en tenorsleutel. Supriani wordt beschouwd als één van de leraren van Francesco Alborea, ook vaak genoemd Franciscello, die op zijn beurt de leraar was van de belangrijke, Franse cellisten Martin Berteau en Jean-Baptiste Barrière.

De eerste celloconcerti werden na de eerste ontwikkeling van het concerto grosso, gecomponeerd in de barok, toen het instrument zijn bescheiden rol als onderdeel van de continuo groep verliet, om zijn plaats als solo-instrument in een concerto-bezetting op te nemen. Tijdens het klassiek en romantisch tijdperk werden verrassend weinig celloconcerti gecomponeerd, terwijl de 20ste eeuw een aantal van de grootste meesterwerken in het genre opleverde. Vóór 1800 werden slechts enkele belangrijke celloconcerti gecomponeerd, met uitzondering van werken van componisten als Bach, Haydn, Boccherini en Vivaldi. Vivaldi’s typisch inventieve en diverse cello-concerti o.a. voor piccolo cello, met hun mooie langzame bewegingen, waren vrijwel zeker de allereerste, ooit gecomponeerd voor dit instrument.

Op de cd’s staan werken van Diego Ortiz (1510-1558), Andrea Falconieri (1585-1656), Rocco Greco (1657-1728), Gregorio Strozzi (1615-1687), Cristofaro Caresana (1640-1709), Alessandro Scarlatti (1660-1725), Francesco Paolo Supriani (1678-1753), Giovanni Battista Bononcini (1670-1747), Francesco Alborea (1691-1739), Giovanni Battista Pergolesi (1710-1736), Salvatore Lanzetti (1710-1780) en Nicolo Fiorenza (1700-1764). De teksten zijn van de hand van Bruno Cocset en van Marc Vanscheeuwijck.

Het ensemble, “Les Basses Réunies”, opgericht in 1996 met als doel het specifiek erfgoed van de met een boog bespeelde basinstrumenten te benadrukken, verenigt zich rond Bruno Cocset (foto). Het ensemble richt zich op de zoektocht naar een solide identiteit en de gezamenlijke verkenning van het repertoire en de organologie, welsprekendheid van het muzikaal discours, passie voor articulatie en de authentieke kleur en klank. De instrumentenbouwer, Charles Riché is hun trouwe metgezel. Zo werden twaalf instrumenten nieuw gemaakt voor de programma’s en projecten van het ensemble, een consort van violen uit de 17de eeuw, en een consort van altviolen uit de 16de eeuw. Dit is Top! Dit mag u niet missen!

Tracklist:

1.CD “Napoli” – werken van Diego Ortiz, Andrea Faloconieri, Rocco Greco, Gregorio Strozzi, Cristofaro Caresana, Alessandro Scarlatti, Francesco Paolo Supriani, Giovanni Bononcini, Franceso Alborada, Nicola Fiorenza, Giovanni Battista Pergolesi, Salvatore Lanzetti en Nicola Fiorenza

2.CD “Bologna – Modena” – werken van Giovanni Battista Vitali, Domenico Gabrielli, Giuseppe Maria Jacchini en Giovanni Battista Degli Antonii

La Nascita del Violoncello Napoli Bologna Modena Les Basses Réunies Bruno Cocset boek + 2 cd Alpha ALPHA1023