“Wagner Liaisons”, door Matthias Kirschnereit (piano), op het label Berlin Classics. Heel bijzonder! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

Richard Wagner componeerde een aantal zelden gehoorde en bijgevolg onbekende pianominiaturen die Matthias Kirschnereit op zijn nieuwe cd relateerde aan componisten als Anton Bruckner, Georges Bizet, Felix Mendelssohn, Hans von Bülow en Friedrich Nietzsche. Deze componisten werden nl. beïnvloed door Wagners muziek. Matthias Kirschnereit legt dit web van relaties bloot en neemt u mee naar een grotendeels onbekende, sonore wereld.

Een pianorecital wijden aan Richard Wagner, de componist van monumentale muziekdrama’s, is een gedurfde onderneming. Toch startte Matthias Kirschnereit dit avontuur en opende daarmee een deur naar een nog nauwelijks verkend gebied uit de muziekgeschiedenis, Wagners pianominiaturen, intieme muzikale reflecties, ver van het operatoneel. Kirschnereit beperkte zich weliswaar niet tot Wagner, maar plaatste zijn pianowerken in dialoog met muziek van andere componisten. Door deze dialogen ontstond een fascinerend web van muzikale relaties. Wagner staat weliswaar centraal, maar het waren zijn connecties met zijn omgeving, die de dramaturgie van Kirschnereits album bepaalden.

Wagners tijd in Zwitserland, zijn 12 jaar in Zürich en Luzern, vormden de historische achtergrond. Hier creëerde Wagner niet alleen “Tristan und Isolde” en de “Wesendonck-Lieder” en schreef hij aan zijn tekst voor zijn “Der Ring des Nibelungen”, maar componeerde hij ook in opdracht voor albumuitgaven, verschillende pianowerken. Wagner woonde van 1 april 1866 tot 22 april 1872, in Tribschen (foto’s) nabij Luzern. In mei 1866, trok Cosima, de dochter van Franz Liszt, die toen nog getrouwd was met de dirigent Hans von Bülow, bij hem in. De scheiding van von Bülow was pas in juli 1870, en een maand later, op 25 augustus 1870, trouwden Richard Wagner en Cosima in de Matthäuskerk in Luzern. In Tribschen voltooide Wagner in 1867, “Die Meistersinger von Nürnberg”, waaraan hij in 1861 was begonnen, voltooide er in 1869, “Siegfried”, en toen hij in april 1872, naar Bayreuth verhuisde, was “Götterdämmerung” bijna volledig voltooid.

Mathilde Wesendonck, geb. Luckemeyer (1828-1902) (foto’s), Wagners muze en inspiratiebron in Zürich, is opvallend aanwezig. Maar liefst vier van de acht geselecteerde stukken zijn aan haar opgedragen of door haar geïnspireerd. De “Sonate voor het album van mevrouw M.W” bv., gecomponeerd in Zürich in 1853, beweegt zich tussen een salonstuk en een sonate, tussen muzikale beschouwing en romantische fantasie, die een unieke magie ontvouwt in zijn volksliedachtige eenvoud en dramatische opbouw.

Wagners “Albumblatt für E.B. Kietz”, later bekend als “Lied zonder woorden”, werd dan weer in 1840 gecomponeerd tijdens Wagners “Parijse jaren”. Ernst Benedikt Kietz (1815-1890) was een Duitse schilder en lithograaf. Als leerling van Paul Delaroche (1797-1856), een schilder van historiestukken en portretten in Parijs, raakte hij bevriend met Richard Wagner. Van Kietz is een portret (potloodtekening) van Wagner (foto) bekend en ook het titelblad (lithografie) van de uitgave (foto) van Wagners mélodie, “Deux grenadiers”, WWV 60, voor bariton en piano, uit 1840, op het gedicht van Heinrich Heine in een Franse versie, vertaald door de joods-Franse schrijver, François-Adolphe Loeve-Veimar (1801-1854), was van zijn hand. Dat Mendelssohn, eponiem voor het “Lied ohne Worte” als genre, in Wagners geschriften later verguisd werd, is bittere tot wansmakelijke ironie van de muziekgeschiedenis. Kirschnereit plaatste Mendelssohns “Lied zonder woorden”, op. 38 nr. 3, overigens in dezelfde toonsoort E, dan ook bewust naast Wagners “Albumblad” en onthulde zo een subtiele doch omstreden, muzikale dialoog

Wagners Albumblatt, “Ankunft bei den schwarzen Schwänen“, WWV 95 en Georges Bizets “Nocturne”, zetten het thema van de liaison voort. Bizet, later door Nietzsche geprezen als Wagners antipode, combineerde virtuositeit met impressionistische klankmagie. Nietzsche zelf is vertegenwoordigd met zijn miniatuur “So lach doch mal”, met daar tegenover Wagners humoristische “Polka” voor Mathilde Wesendonck. Anton Bruckner, Wagners volgzame bewonderaar, is aanwezig met “Erinnerung”, een zeldzaam pianostuk van de meester van de grote, symfonische vorm. In het “Albumblatt” van de jonge Deense componist en organist, Rued Langgaard (1893-1952) (foto), is de invloed van Wagners “Notenbrief für Mathilde Wesendonck” nog terug te vinden.

De cd bevat 3 première-opnames, het arrangement, “Muzikale Beelden uit “Der Ring des Nibelungen”” (een fascinerende operaparafrase van Wagners “Siegfried”) van de joods-Russische pianist, Joseph Rubinstein (1847-1884), Hans von Bülows miniatuur “Innocence”, en Joachim Raffs sprankelend “Scherzo in do klein, op. 3. Weet dat in augustus 1884, Joseph Rubinstein zichzelf op 36-jarige leeftijd doodschoot in Tribschen. Op instigatie van Cosima Wagner werd zijn lichaam naar Bayreuth overgebracht en begraven op het jüdische Friedhof. Een zwarte obelisk siert zijn graf.

De werken van Ruinstein, vol Bülow en Raff breiden niet alleen het repertoire uit, maar maken door een bijzondere tegenstelling, van het programma ook een ontdekkingsreis. Rubinsteins briljante operaparafrase ontmoet nl. Franz Liszts bedachtzaam “Bij het Graf van Richard Wagner”, een necrologie en een verzoenend einde van een bewogen, artistiek leven. “Wagner Liaisons” is een uitnodiging om Wagner buiten het grote podium te (her)ontdekken en de subtiele verwevenheid van zijn muzikale omgeving te ervaren. Heel bijzonder.

Matthias Kirschnereit (1962), geboren in Dorsten in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen, studeerde bij Renate Kretschmar-Fischer aan de Hochschule für Musik in Detmold. Hij was prijswinnaar op gerenommeerde wedstrijden in binnen- en buitenland, zoals de Deutscher Musikwettbewerb in Bonn, de Géza Anda Wedstrijd in Zürich en de Sydney International Piano Competition. In 1989 ontving hij de Förderpreis des Landes Nordrhein-Westfalen für junge Künstlerinnen und Künstler. In 1997, ontving Kirschnereit, die in Hamburg woont, een hoogleraarschap aan de Rostock Universiteit voor Muziek en Theater. Hij heeft tal van cd-opnamen, waaronder een complete opname van alle pianoconcerti van Mozart met de Bamberger Symphoniker, gemaakt tussen 1999 en 2006 voor het Arte nova/Sony BMG label. Voor de wereldpremière opname van een gereconstrueerd Pianoconcerto van Felix Mendelssohn Bartholdy, samen met de Robert-Schumann-Philharmonie Chemnitz o.l.v. Frank Beermann, ontving Kirschnereit in 2009, de ECHO Klassik.